وادی‌السلام ؛ بزرگ‌ترین گورستان جهان اسلام
در حاشیه شهر نجف، جایی که افق در ازدحام بی‌پایان گورها محو می‌شود، وادی‌السلام گسترده است؛ بزرگ‌ترین گورستان جهان اسلام با وسعتی بیش از شش کیلومتر مربع که میلیون‌ها قبر را در دل خود جای داده. اینجا، تنها یک گورستان نیست؛ تاریخ، ایمان و سوگواری قرن‌ها در لابه‌لای خاک و سنگ‌هایش تنیده شده است. قدمت وادی‌السلام به بیش از ۱۴۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. در کنار مردمان عادی، پیکر علما، شاعران، فرماندهان و چهره‌های سرشناس در این خاک آرمیده‌اند. برای شیعیان، این مکان تقدس ویژه‌ای دارد؛ روایات می‌گویند که بخشی از بهشت در همین‌جا گسترده شده و نزدیکی آن به حرم امام علی (ع) آن را به مقصدی معنوی برای دفن مردگان از سراسر عراق، ایران، لبنان و فراتر از آن بدل کرده است. در میان سنگ‌قبرهایی که نام‌ها را بر خود حمل می‌کنند—برخی باشکوه و پرنقش، برخی تنها با خطی محو و بی‌ادعا—باد گرم بیابان می‌پیچد. صدای دعا، گریه و قرآن با بوی خاک و غبار آمیخته می‌شود. حتی در سال‌های جنگ و بحران، این گورستان همچون حافظه‌ای زنده، قربانیان جنگ‌ها، بمب‌گذاری‌ها و آوارگان بی‌نام را در آغوش گرفته است. این مجموعه تلاشی است برای دیدن زندگی در دل مرگ؛ برای خواندن داستان‌ها در سکوت سنگ‌ها و دنبال کردن رد خاطره‌ها در سایه عصرگاهی که بر خاک می‌افتد. وادی‌السلام، جایی است که مرز میان گذشته و حال، زندگی و مرگ، محو می‌شود.
