«از دفتر تا موساد»؛ نگاهی به سال‌های اولیه دستگاه اطلاعاتی اسرائیل
کتاب تازه‌ای که به پرونده‌های داخلی موساد دست یافته، سال‌های ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۳ این سازمان را از زاویه‌ای تازه بازمی‌نماید و نشان می‌دهد سازوکارها و واحدهای تخصصی‌ای که برای نفوذ، عملیات محرمانه و حتی عملیات روانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند چگونه شکل گرفتند و به کار گرفته شدند.
کتاب «از دفتر تا موساد» با استناد به بایگانی‌های داخلی آژانس، تصویری متفاوت از ساختار و روش‌های موساد ارائه می‌دهد و می‌کوشد سال‌های اولیه‌ی شکل‌گیری و تفکیک واحدها را روشن کند. در آن، واحدهایی معرفی می‌شوند که هر یک وظیفه‌ای مشخص- از جذب نیرو تا عملیات مخفی و همکاری خارجی- بر عهده داشته‌اند.
ساختار و واحدها
به‌جای یک «واحد واحد» ادراک‌شده، کتاب نشان می‌دهد موساد در عمل به بخش‌های تخصصی تقسیم شده است:
«تزومت»؛ مسئول جذب و مدیریت مأموران میدانی.
«میفراتز»؛ مدیریت «جنگجویان مخفی» و بعد از ادغام با واحد ۱۸۸ به «قیصریه» مشهور شد.
«تِوِل»؛ واحدی برای هماهنگی و همکاری مخفی با سازمان‌های اطلاعاتی خارجی و مدیریت ایستگاه‌ها/سفارتخانه‌های پوششی.
همچنین بخش عملیات ویژه‌ای با ماموریت‌های بسیار حساس (خرابکاری، عملیات شبه‌نظامی، جنگ روانی) به نام «متزادا» و در دل آن واحدی مانند «کیدون» که به عملیات ترور و مأموریت‌های مخفی اختصاص دارد، توصیف شده است. این تقسیم‌بندی، چگونگی تخصص‌گرایی و گسترش توانمندی‌های موساد را در سال‌های اولیه نشان می‌دهد.
روش‌ها و حوزه‌های عمل فراتر از عملیات سنتی
کتاب تأکید دارد که موساد تنها به عملیات «رویارویی» محدود نبوده و نیست؛ عملیات نفوذ و فشار می‌تواند شامل باج‌گیری، سوءاستفاده از آسیب‌پذیری‌های اجتماعی، کمپین‌های بدنام‌سازی رسانه‌ای و بهره‌برداری از پُوشش‌های اقتصادی برای پیش‌برد اهداف سیاسی و امنیتی باشد. مستندسازی این روش‌ها به خوانندگان عرب امکان می‌دهد تا تصویری روشن‌تر از ابزارهای به‌کارگرفته‌شده علیه جوامع خود به‌دست آورند.
نمونه‌هایی از مأموریت‌ها و جذب نیرو
روایت‌هایی از مأمورانی همچون «تال»، دختری با پوشش پناهنده مسیحی فلسطینی که در دفتر یک مأموریت عربی نفوذ کرد، نشان می‌دهد چگونه استخدام، پوشش‌های دیپلماتیک و شگردهای عملیاتی عملاً به دسترسی به اسناد حساس منجر شده است. از سوی دیگر، مواردی نیز گزارش شده که مأموران به‌دلیل جرائم یا خیانت بدنام شده و به شبکه و مأموریت آژانس آسیب زده‌اند؛ مثل داستان دیوید مِگِن که پس از اتهامات مواد مخدر و خیانت، زندان طولانی‌مدتی را تحمل کرد.
آموزش، آزمایش‌ها و فشار بر نیروها
بر اساس گزارش کتاب و گفت‌وگوهای نقل‌شده، موساد از همان ابتدا برنامه‌های فشرده‌ای برای آماده‌سازی مأموران اجرا کرده است: آزمون‌های استقامت بدنی و روانی، تغییر قیافه، آموزش بازجویی و مأموریت‌های دشوار که گاهی بیش از نشان دادن «شایستگی اطلاعاتی»، تمایز طرز فکر ماجراجویانه و آمادگی مواجهه با محیط‌های خصمانه را نشان می‌دادند. یکی از شاهدان درباره‌ی این آزمون‌ها روایت‌هایی از مأموریت‌های خطرناکی مانند نفوذ به اردن و فیلمبرداری از اماکن تاریخی را بازگو کرده است.
اقتصاد اطلاعات: سود و تأمین مالی عملیات
کتاب اشاره می‌کند فعالیت‌های تجاری و فروش اطلاعات، بخشی از سازوکار تأمین مالی موساد بوده است؛ گزار‌ش‌هایی که دربارهٔ ارتش‌ها یا اوضاع منطقه ارائه می‌شد، گاه جنبهٔ درآمدی نیز داشته و به‌عنوان یکی از منابع مالی عملیات سایه‌دار آژانس عمل می‌کرده‌اند.
نفوذ بر آگاهی عمومی و ابزارهای مدرن
کارشناسان نقل‌شده در کتاب و گفتگوها بر این نکته تأکید دارند که موساد تنها به عملیات فیزیکی اکتفا نمی‌کند؛ دستکاری آگاهی عمومی، پخش شایعات، طراحی صفحات جعلی و انتشار اطلاعات گمراه‌کننده به‌ویژه دربارهٔ مخاطبان جوان و استفاده از فناوری‌های نوین (از جمله ابزارهایی که در حوزهٔ هوش مصنوعی قرار می‌گیرند) از دیگر روش‌هاست که دامنهٔ نفوذ روانی و اطلاعاتی آژانس را گسترده‌تر کرده است.
چشم‌انداز و پیام کتاب
نویسندگان و تحلیلگران نقل‌شده در کتاب هشدار می‌دهند که آگاهی نسبت به روش‌های اطلاعاتی و نفوذی آژانس برای کشورهای منطقه اهمیت حیاتی دارد؛ آن‌ها بر این باورند که عادی‌سازی روابط بدون شناخت از سازوکارهای نفوذ و جاسوسی ممکن است مخاطراتی جدی در پی داشته باشد. در کنار این هشدارها، کتاب کوشیده است با استفاده از مدارک آرشیوی، فهم دقیق‌تری از شکل‌گیری سازوکارهای اطلاعاتی اسرائیل به‌ویژه در دهه‌های نخست ارائه دهد.
منبع: الجزیره
