موساد چگونه به آرشیو محرمانه جاسوس افسانه‌ای‌اش دست یافت؟
یک اطلاعیه از دفتر نخست‌وزیر اسرائیل مبنی بر کشف اسناد الی کوهن، جهان عرب را در شگفتی فرو برد.
در پی اعلام دفتر نخست‌وزیر اسرائیل مبنی بر کشف بیش از ۲۵۰۰ سند، عکس و وسایل شخصی متعلق به الی کوهن، جاسوس مشهور موساد در سوریه، موجی از واکنش‌ها و گمانه‌زنی‌ها در شبکه‌های اجتماعی جهان عرب، به‌ویژه در سوریه، به راه افتاده است.
بر اساس بیانیه موساد، این اقلام در جریان «یک عملیات پیچیده و مخفیانه» توسط سازمان اطلاعات و عملیات ویژه اسرائیل، با همکاری یک «شریک استراتژیک»، بازیابی شده‌اند. هرچند جزئیات عملیات و هویت شریک یادشده تاکنون فاش نشده است، اما این موضوع به پرسش محوری در فضای مجازی بدل شده: موساد چگونه به آرشیو محرمانه یکی از خطرناک‌ترین جاسوسان قرن بیستم دست یافته است؟
سناریوهای احتمالی در شبکه‌های اجتماعی
در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی، وبلاگ‌نویسان، فعالان سیاسی و کاربران مختلف سناریوهای متعددی را برای دسترسی اسرائیل به این اسناد مطرح کرده‌اند:
دستیابی قدیمی، اعلام سیاسی جدید
برخی تحلیل‌گران معتقدند این اسناد ممکن است سال‌ها پیش، در دوره حافظ اسد یا حتی بشار اسد، به دست موساد رسیده باشد، اما تل‌آویو اکنون و در شرایط خاص منطقه‌ای تصمیم به انتشار عمومی آن گرفته است؛ با هدف وارد کردن فشار سیاسی به حکومت فعلی سوریه یا بهره‌برداری تبلیغاتی.
معامله با افسران رژیم سوریه
گروهی دیگر احتمال می‌دهند این آرشیو در جریان هرج‌ومرج امنیتی سوریه طی یک دهه گذشته، توسط یکی از افسران ارشد اطلاعاتی رژیم بشار اسد به اسرائیل فروخته شده باشد. این روایت از سوی بسیاری به‌عنوان سناریوی محتمل‌تر مطرح شده است.
سناریوی اعلام شده توسط موساد
طبق ادعای رسمی اسرائیل، این اسناد در یک عملیات پیچیده اطلاعاتی و با مشارکت یک نهاد یا کشور همکار بازیابی شده‌اند. اما نبود شفافیت درباره جزئیات، بر حجم گمانه‌زنی‌ها افزوده است.
در کنار این سناریوها، برخی کاربران توییتر یادآوری کرده‌اند اسرائیل در سال ۲۰۱۸ نیز ساعت مچی الی کوهن را بازیابی کرده و این احتمال وجود دارد آرشیو کنونی نیز در همان دوره به‌دست آمده، اما اکنون برای اهداف سیاسی یا تبلیغاتی دوباره مطرح شده است.
الی کوهن کیست و چرا بازیابی آرشیوش اهمیت دارد؟
الی کوهن، متولد ۱۹۲۴ در اسکندریه مصر، مأمور مشهور موساد بود که در دهه ۱۹۶۰ تحت نام جعلی «کامل امین ثابت» به دمشق نفوذ کرد و به یکی از نزدیک‌ترین افراد به نخبگان نظامی و سیاسی سوریه تبدیل شد. او اطلاعات بسیار حساسی، از جمله موقعیت نیروهای نظامی سوریه در بلندی‌های جولان، به اسرائیل منتقل کرد؛ اطلاعاتی که نقش تعیین‌کننده‌ای در پیروزی اسرائیل در جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷ ایفا کرد.
کوهن سرانجام در سال ۱۹۶۵ توسط سازمان اطلاعات سوریه، با کمک مشاوران اتحاد جماهیر شوروی، دستگیر و پس از محاکمه‌ای کوتاه در روز ۱۸ می همان سال (۲۷ اردیبهشت ۱۳۴۴) در میدان عمومی دمشق اعدام شد. او اکنون در حافظه تاریخی اسرائیل، به‌عنوان یک نماد فداکاری و نبوغ اطلاعاتی شناخته می‌شود.
واکنش‌های نمادین و سیاسی
برخی از تحلیل‌گران سیاسی بر این باورند که بازیابی آرشیو کوهن نه‌تنها از نظر تاریخی، بلکه از نظر نمادین و سیاسی برای اسرائیل اهمیت فراوانی دارد. نتانیاهو آن را یک «دستاورد ملی» توصیف کرده و برخی رسانه‌های اسرائیلی آن را در راستای بازتعریف هویت امنیتی کشور و گرامیداشت میراث موساد ارزیابی کرده‌اند.
در مقابل، منتقدان معتقدند این رویداد ممکن است با هدف انحراف افکار عمومی از مسائل داخلی یا نمایش توانمندی اطلاعاتی موساد طراحی شده باشد؛ درحالی‌که در عمل، شاید یک معامله ساده در شرایط آشفته سوریه پشت ماجرا باشد.
یک‌قدم تا نخست‌وزیری
در میان تحلیل‌ها، بار دیگر این ادعا نیز تکرار شده که الی کوهن تا پیش از افشای هویتش، تنها یک گام با رسیدن به مقام نخست‌وزیری سوریه فاصله داشت. افسانه‌ای که با داستان زندگی و اعدام او پیوند خورده و نقش او را در تاریخ خاورمیانه به شکلی ویژه برجسته کرده است.
