ایران در پیوند قرنیه بی‌نیاز است
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تقریبا چند سالی طول کشید که پیوند قرنیه در ایران دوباره آغاز شود. اما حالا پس از نزدیک به چهار دهه، سالانه هفت‌هزار پیوند قرنیه در کشور انجام می‌شود و شرایط به گونه‌ای است که کل نیاز بیماران به قرنیه در داخل و توسط بانک چشم تأمین می‌شود.
بانکی که اولین مرکز راه‌اندازی‌شده این حوزه در خاورمیانه است و اکنون ایران را به یکی از کشورهای سرآمد در تأمین بافت پیوند قرنیه بدل کرده است.این ظرفیت طی چند سال اخیر سیاست‌گذاران حوزه گردشگری و سلامت را بر آن داشته که بیماران نیازمند خارجی را هم به حضور در ایران برای دریافت این عضو و درمان مشکلات بینایی و دید، تشویق کنند.
محمدعلی جوادی، جراح پیوند قرنیه و رئیس بانک چشم در این باره می‌گوید: «هم بافت قرنیه و هم عملی که در ایران انجام می‌شود از کیفیت بالایی برخوردار است؛ البته این مسئله به کیفیت قرنیه بستگی دارد که در ایران، ما این امتیاز ویژه را داریم چون به پروتکل‌ها و استانداردهای این حوزه توجه ویژه‌ای می‌شود. تاکنون چندین پزشک خارجی به ایران سفر کرده و اذعان داشته اند که کیفیت قرینه‌های پیوندی در ایران عالی است.»
او درباره پیوند قرنیه به‌عنوان شایع‌ترین نوع پیوند بافت در انسان توضیحات بیشتری را ارائه کرده است که در ادامه می‌خوانید:
اولین پیوند قرنیه در ایران
به گفته جوادی، پیوند قرنیه برای اولین‌بار در جهان سال ۱۹۰۴ میلادی و در ایران هم این عمل در سال ۱۳۱۴ توسط مرحوم پروفسور شمس در بیمارستان فارابی تهران انجام شد. از 1348 تا 1357 مرحوم «پرفسور خدادوست» در شیراز آن را به‌شکل نوین و با بخیه‌های بسیار نازک ادامه داد. بعد از انقلاب و رفتن پروفسور خدادوست از ایران هم این عمل متوقف شد.
این متخصص چشم درباره ازسرگیری پیوند در ایران عنوان می‌کند: سال ۶۲ مجدداً عمل پیوند قرنیه در ایران ازسوی سیدحمید سجادی در بیمارستان لبافی‌نژاد به‌عنوان تنها مرکز در کشور، آغاز شد.
دلایل پیوند قرنیه
رئیس بانک چشم ایران درباره شرایطی که نیاز به این پیوند را ایجاد می‌کند، می‌گوید: «اساس پیوند قرنیه به‌دلیل بیماری‌های مختلفی که برای این عضو بدن رخ می‌دهد، ایجاد می‌شود. صرفا هم در اثر ضایعات قرنیه دید بیمار با مشکل مواجه می‌شود. به همین دلیل در مشکلات عصب بینایی، شبکیه یا سایر علل، عمل پیوند موفقیتی ندارد و حتماً باید عامل کاهش دید در قرنیه وجود داشته باشد.»
به گفته این پزشک، مشکل در قرنیه یا مادرزادی و ارثی است یا به‌شکل اکتسابی بر اثر ضربه، حوادث و بیماری‌های عفونی رخ می‌دهد.
چرا بانک چشم تأسیس شد؟
جوادی درباره ضرورت‌های تأسیس بانک چشم در ایران توضیح می‌دهد: «لازمه انجام پیوند قرنیه، وجود «بانک چشم» است که باید در تمام کشورهای دنیا وجود داشته باشد، اما در برخی کشورها این بانک فعال بوده (تولیدکننده) و در برخی دیگر غیرفعال (دریافت‌کننده) است.
از سال ۶۲ هم که دوباره پیوند قرنیه در ایران آغاز شد، ضرورت ایجاد این بانک احساس شد و با رایزنی‌های مقامات و اجازه کتبی حضرت امام خمینی(ره) در سال ۶۷ با مجوز وزارت کشور و وزارت بهداشت، درنهایت این بانک ازسوی دکتر سجادی و تعدادی از مسئولان کشوری به‌عنوان اولین بانک چشم ایران و خاورمیانه آغاز به کار کرد.»
به تأکید این متخصص چشم، وظیفه این بانک، فرآوری، جمع‌آوری و توزیع قرنیه است که با شروع کار، تحولی عظیم در عمل پیوند قرنیه و استفاده از آن رقم خورد. تأمین قرنیه برای جراحی‌های پیوند در کشور هم طی این سال‌ها ازسوی همین بانک انجام می‌شود.
قرنیه‌ها از کجا تأمین می‌شوند؟
جوادی با بیان اینکه برداشت قرنیه از اجساد صورت می‌گیرد، می‌گوید: «این اقدام پس از اجازه اولیای متوفی باید در یک بازه زمانی ۶ تا ۲۴ ساعته از فوت فرد انجام شود. این بازه زمانی متفاوت هم به‌دلیل شرایط نگهداری جسد است. اگر در محیط گرم باشد در کوتاه‌ترین زمان ممکن باید برداشت صورت بگیرد، در آب و هوای سرد هم این اقدام تا ۲۴ ساعت امکانپذیر است.»
البته به گفته او، همراه با قرنیه، نمونه خون فرد متوفی هم برداشته می‌شود. این اقدام برای بررسی مبتلا نبودن فرد به بیماری‌های عفونی ازجمله هپاتیت بی و سی، سفیلیس، ایدز و... در آزمایشگاه‌های سرولوژی است و اگر سالم باشد قابل انتقال و پیوند به افراد زنده است.
به گفته این پزشک، محل‌های برداشت قرنیه هم پزشکی قانونی، بهشت‌زهرای تهران، بهشت سکینه کرج و برخی مراکز شهرستان‌هاست، تمام این‌ها به کمک پزشکی قانونی و اجازه بازماندگان متوفی صورت می‌گیرد و ایران تنها کشوری است که با اجازه صاحبان متوفی، از قرنیه اجساد برداشت می‌کند.
هر سال، ۷هزار پیوند
رئیس بانک چشم درباره آمار پیوند قرنیه در کشور هم بیان می‌کند: «با آغاز دوباره عمل پیوند قرنیه در سال ۶۳ آمار به ۲۸۳ مورد رسید. آن زمان بیماران نیازمند با ده‌هزار دلار ارز، یک نفر همراه و یک ماه اقامت به یکی از کشورهای اروپایی که عمدتاً اسپانیا و انگلستان بودند اعزام می‌شدند که باعث خروج بخش قابل‌توجهی ارز از کشور بود. اما به‌تدریج با تربیت افراد متخصص در زمینه پیوند قرنیه که از بیمارستان لبافی‌نژاد آغاز شده بود این افراد به‌عنوان عضو هیأت‌علمی در سایر مراکز دانشگاهی کشور حضور پیدا کردند و این جراحی پیوند در کل کشور توسعه یافت. به‌طوری‌که درحال‌حاضر حدود ۱۷۰ مرکز اعم از دولتی و خصوصی مشغول انجام پیوند قرنیه هستند.»
او با بیان اینکه آمار سالانه پیوند قرنیه هفت‌هزار مورد بوده و ایران در این زمینه کاملاً خودکفا شده است، ادامه می‌دهد: «با افزایش جمعیت و تغییر شرایط زندگی، نیاز به بهبود دید بیشتر حس می‌شد و در این زمینه بانک چشم مجبور بود که متناسب با نیازهای کشور فعالیت‌های خود را توسعه دهد. با تأسیس بانک چشم، تاکنون واردات قرنیه نداشتیم و این در حالی است که در بسیاری از کشورها، قرنیه وارداتی است. ما هم پس از تأمین نیاز داخلی، صادرات قرنیه به کشورهای مسلمان همجوار را انجام می‌دادیم اما از حدود پنج سال پیش با توجه به هدفگذاری در توسعه توریسم سلامت، قرار شد که بیماران نیازمند خارجی به ایران سفر کنند و اگر شرایط لازم را داشتند در همین جا مورد عمل پیوند قرنیه قرار بگیرند.»
جوادی در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «پیوند قرنیه با توجه به اینکه از جسد برداشته می‌شود، دارای منع قانونی که در پیوند زنده وجود دارد نیست و امکان اینکه برای هر کسی مورد استفاده قرار بگیرد میسر است.»
رتبه خوب ایران در جهان
جوادی در پاسخ به این سؤال که جایگاه ایران در پیوند قرنیه کجاست؟ می‌گوید: «بیشترین تعداد پیوند و برداشت قرنیه در آمریکاست که سالانه ۵۰هزار مورد عمل قرنیه انجام می‌شود که ۴۰هزار مورد برای آمریکایی‌ها بوده و ۱۰هزار مورد دیگر را در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌دهند. پس از آن انگلستان سالانه ۲۷۰۰مورد برداشت قرنیه دارد؛ البته سریلانکا هم جزو صادرکنندگان اصلی قرنیه در دنیاست اما آمار دقیقی در این‌باره وجود ندارد. در سایر کشورهای اروپایی هم آمار سالانه پیوند به ۳۰۰ مورد هم نمی‌رسد و کمتر کشورهایی در دنیا هستند که به این حجم از قرنیه که در ایران فرآوری و تولید می‌شود، برسند.»
او درباره کشورهای منطقه هم بیان می‌کند: «حدود ۳۰ سال پیش، مصر در این زمینه بسیار فعال بود اما به‌دلیل اختلاف و مسائل شرعی بین علما کارشان را متوقف کردند. ترکیه هم جزو کشورهایی است که بانک فعال دارد اما از نظر آماری در برداشت و توزیع قرنیه به ایران نمی‌رسد. دیگر کشورهای منطقه مثل قطر، عربستان و امارات هم از آمریکا قرنیه دریافت می‌کنند.»
البته به تأکید این متخصص، این ظرفیت خوب در ایران شکل گرفته و باید به آن توجه بیشتری شود. نکته مهم این است که بانک چشم، مؤسسه‌ای غیرانتفاعی است و حتی یک ریال از بودجه دولتی استفاده نمی‌کند. هزینه‌های این بانک از طریق فرآوری قرنیه تأمین می‌شود، آن هم درحالی‌که پیشتر این قرنیه‌ها با قیمت هر شیشه ۳۵ یورو وارد می‌شدند اما اکنون کشور به خودکفایی رسیده است. اعضای هیأت‌مدیره آن هم به شکل افتخاری فعال هستند و هیچ‌گونه حقوقی دریافت نمی‌کنند.
این‌جا همیشه نوبت شماست
با وجود متقاضیان زیاد، هیچ صف، نوبت و خرید و فروش و... در این پیوند وجود ندارد و در کمتر از یک هفته از تشخیص پزشک برای عمل پیوند، می‌توان این عمل جراحی را در ایران انجام داد.
تنها بانک چشم فعال در خاورمیانه متعلق به ایران است.در این پیوند، تمام یا قسمتی از قرنیه‌گیرنده با قرنیه‌‌دهنده جایگزین می‌شود.
برای انجام عمل پیوند، قرنیه از فرد متوفی برداشته می‌شود و اهدای قرنیه از فرد زنده غیرقانونی است. خرید و فروش آن هم کاملاً غیرقانونی است. قرنیه فقط از طریق بانک چشم و از قرنیه افراد اهداکننده که فوت شده‌اند، تهیه می‌شود. این بافت معمولاً تا ۲۴ساعت پس از فوت فرد قابل برداشت است.
بعد از برداشت بافت قرنیه، هیچ تغییری در ظاهر متوفی ایجاد نخواهد شد. این کار با احترام کامل صورت می‌گیرد. قرنیه ۷ تا ۱۰ روز برای پیوند قابل نگهداری است.
