دنیای زیبای هاچ

«و پروردگار تو به زنبور عسل وحی کرد که: از کوه‌ها و درختان و در بناهایی که (مردم) می‌سازند خانه‌هایی برگزین، آنگاه از هر ثمره‌ای بخور و از روی خشوع به راه پروردگارت برو، از شکم او شرابی رنگارنگ بیرون می‌آید که شفای مردم در آن است و صاحبان اندیشه را در این عبرتی است»« نحل»

امروز۲۰ مه(۳۰ اردیبهشت) «روز جهانی زنبور عسل» است، روزی برای یکی از شگفت انگیزترین مخلوقات خدا و روزی به یاد تمام زنان و مردانی که برای شیرین کردن کام بشر، تحمل دوری از خانه و خانواده را به دوش کشیده اند، در گرما و سرمای تابستان و زمستان، در چادر و در صحرا زندگی کرده اند و از این جاندارشگفت انگیز که خداوند به او وحی می کند، حفاظت و نگهداری می کنند.

گرده افشان طبیعت

این روز به منظور افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت زنبورها در گرده‌افشانی، تولید عسل، حفظ تنوع زیستی و همچنین توجه به تهدیدات پیش روی این موجودات ارزشمند، از جمله تغییرات اقلیمی، استفاده از آفت‌کش‌ها و تخریب زیستگاه‌ها، تعیین شده است.

زنبورهای عسل به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گرده‌افشان‌ها، نقشی کلیدی در تولید محصولات کشاورزی و حفظ امنیت غذایی جهانی ایفا می‌کنند، بر اساس گزارش‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، بیش از ۷۵ درصد از محصولات کشاورزی جهان به گرده‌افشانی توسط حشرات، به‌ویژه زنبورها، وابسته هستند. این امر بر اهمیت حفاظت از زنبورها و ترویج روش‌های کشاورزی پایدار تأکید دارد.

در این روز، سازمان‌های بین‌المللی، دولت‌ها و جوامع محلی در سراسر جهان برنامه‌هایی نظیر آموزش زنبورداری پایدار، کاشت گیاهان دوستدار زنبورها و کاهش استفاده از مواد شیمیایی مضر را ترویج می‌کنند. روز جهانی زنبورعسل همچنین فرصتی برای تشویق اقدامات جمعی و فردی در جهت حمایت از این گونه‌های ارزشمند و تضمین بقای آن‌ها برای نسل‌های آینده است.

صادرات نداریم

حسین باستانی، رئیس اتحادیه زنبورداران استان تهران، با اشاره به وضعیت صادرات عسل می گوید: در حال حاضر اصلاً صادرات مشخص و هدفمندی در حوزه عسل نداریم، اگر هم صادراتی انجام می‌شود، آن‌قدر محدود و پراکنده است که نمی‌توان نام «صادرات» بر آن گذاشت؛ به‌ صورت خرد و خارج از مدیریت سازمان‌یافته انجام می‌شود، وزارتخانه‌ها عملاً نقشی در این حوزه ندارند و تمام بار صادرات بر دوش بخش خصوصی افتاده است. در حالی که بخش خصوصی نیز با وجود مشکلاتی مانند تحریم‌ها، عملاً وارد این عرصه نمی‌شود.

با استانداردهای جهانی تطابق نداریم

 یکی از مهم‌ترین معضلات صادرات عسل از ایران، عدم تطابق با استانداردهای بین‌المللی است. در ایران متأسفانه از داروهای غیرمجاز و غیراستاندارد در زنبورداری استفاده می‌شود که باقی‌مانده آن‌ها در عسل باقی می‌ماند. این موضوع باعث می‌شود کشورهای واردکننده، عسل ایران را نپذیرند .

مشکل دیگری که در صادرات عسل از ایران وجود دارد این است که حتی اگر سفارشی برای ۱۰ یا ۵۰ تن عسل از یک نوع خاص برسد، هیچ زنبورداری به تنهایی قادر به تأمین این حجم نیست و بنابراین مجبور است از چندین تولیدکننده جمع‌آوری کند، اما چون روش‌های پرورش، داروهای مصرفی و کیفیت تولید متفاوت است، امکان آلودگی یا افت کیفیت در بخشی از محموله وجود دارد. در چنین شرایطی، کل محموله ممکن است برگشت بخورد.

چه باید کرد؟

رئیس اتحادیه زنبورداران تهران در پیشنهاد راهکاری برای بهبود وضعیت صادرات می گوید: راه‌حل، ورود شرکت‌های تخصصی در قالب کشاورزی قراردادی است. این شرکت‌ها می‌توانند با همکاری اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها با زنبورداران قرارداد ببندند، نوع عسل (مثل عسل آویشن، گشنیز یا بهارنارنج) را مشخص کنند، داروهای مجاز در اختیارشان بگذارند و بازرسان تخصصی برای نظارت بر فرایند تولید اعزام کنند، در این صورت می‌توان عسل‌هایی با کیفیت یکنواخت و استاندارد تولید کرد که هم‌تراز با نیاز بازارهای بین‌المللی باشد و صادرات پایدار و موفق شکل گیرد.

باستانی در این باره می‌گوید: علاوه بر برخورداری کشور ما از پوشش گیاهی متنوع و مراتع فراوان، نیروی انسانی جوان و مشتاقی هم در این حوزه فعالیت می‌کند. اگرچه درگیر سال‌های خشکسالی هستیم، اما با این وجود همچنان ظرفیت تولید بهترین عسل‌ها و مشتقات زنبورعسل در ایران وجود دارد.

او با تأکید بر لزوم حمایت واقعی دولت می گوید:  محصولات زنبورعسل، از جمله عسل‌های دارویی، ژل رویال، بره موم (پروپولیس)، گرده گل (پولن) و حتی زهر زنبور (ونوم) که در حوزه ونوم‌تراپی و آپی‌تراپی کاربرد دارند، همگی می‌توانند به‌عنوان مکمل‌های پیشگیرانه در حوزه سلامت مطرح شوند.

 رئیس اتحادیه زنبورداران استان تهران با اشاره به نقش حیاتی زنبورعسل در کشاورزی کشور، تصریح کرد: زنبورعسل تنها دام کشور است که به‌هیچ‌عنوان ارزبری ندارد. برخلاف دام و طیور که نهاده‌های مصرفی آنها مانند سویا، کنجاله و ذرت با هزینه‌های ارزی بالا از خارج وارد می‌شود، زنبورداری کاملاً متکی به ظرفیت‌های داخلی است.

او با تأکید بر اهمیت گرده‌افشانی در ارتقای بهره‌وری کشاورزی می گوید: زنبورعسل نقشی بنیادین در بهبود کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی دارد و اگر این بخش فعال و پرتوان باشد، می‌توانیم به تولید دانه‌های روغنی با کیفیت داخلی و در نتیجه کاهش وابستگی به واردات روغن خام دست پیدا کنیم. این امر نه‌تنها به صرفه‌جویی ارزی منجر می‌شود بلکه ارتقای امنیت غذایی، بهبود کیفیت میوه‌ها، حاصلخیزی مراتع، کاهش پدیده خشکی و فرسایش خاک و حفظ منابع آبی کشور را به همراه خواهد داشت.

سمپاشی، عامل مرگ زنبورها

رئیس اتحادیه زنبورداران استان تهران افزود: در بسیاری از کشورهای جهان، باغداران و کشاورزان بابت گرده‌افشانی با زنبورداران قرارداد می‌بندند و هزینه پرداخت می‌کنند، اما در ایران، زنبوردار نه‌تنها چنین حمایتی دریافت نمی‌کند، بلکه گاه مجبور است بابت اسکان کندوها هزینه هم بپردازد. این در حالی است که نهایتاً با سم‌پاشی‌های ناآگاهانه، متحمل تلفات سنگینی نیز می‌شود.

او خواستار هماهنگی منسجم میان بخش‌های زنبورداری، کشاورزی و آب در وزارت جهاد کشاورزی شد و گفت: ضروری است پیش از هرگونه سم‌پاشی، هماهنگی با زنبورداران صورت گیرد. استفاده از سموم باید محدود و مدیریت‌شده باشد و با اطلاع‌رسانی کامل، به‌گونه‌ای زمان‌بندی شود که آسیب کمتری به کلونی‌ها وارد شود. اگر تعامل میان کشاورز و زنبوردار به‌درستی شکل بگیرد، شاهد رونق صنعت زنبورداری و افزایش تولید عسل باکیفیت خواهیم بود.

رئیس اتحادیه زنبورداران استان تهران در پاسخ به پرسشی درباره پراکندگی زنبورداری در کشور گفت: تمام استان‌های کشور از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین، و از شرقی‌ترین تا غربی‌ترین نقاط، دارای ظرفیت زنبورداری فعال هستند. برای مثال، در نوار جنوبی کشور، عسل کنار که از درختان سد (کنار) تولید می‌شود، با کیفیت بسیار بالا تولید شده و در بازارهای جهانی شهرت دارد. اما متأسفانه به دلیل عدم فرآوری یا بسته‌بندی مناسب، این محصول ارزشمند توسط دلالان به‌صورت خام و با قیمت پایین خریداری و از کشور خارج می‌شود.

هر استان ایران چه عسلی؟

او با اشاره به عسل‌های شاخص مناطق مختلف کشور گفت: در استان مازندران، عسل بهارنارنج در اردیبهشت‌ماه و عسل‌های جنگلی در خرداد تولید می‌شود. در مراتع البرز عسل آویشن و چلیا، در زاگرس عسل گون، گز و جگن، و در خراسان جنوبی عسل زرشک و عناب از جمله محصولات شاخص هستند. همچنین استان‌های مرکزی، شرقی و غربی کشور با تنوع پوشش گیاهی، محصولات متنوع زنبورعسل را عرضه می‌کنند. به گفته وی، ایران اکنون از نظر تعداد کلونی و حجم تولید عسل در رتبه سوم یا چهارم جهان قرار دارد، اما در صورت حمایت‌های لازم، دستیابی به رتبه نخست جهانی نیز امکان‌پذیر است.

باستانی درباره محصولات جانبی صنعت زنبورداری نیز گفت: پس از عسل، فرآورده‌های با ارزش دیگری مانند ژل رویال (غذای ملکه)، گرده گل، بره موم (پروپولیس) و زهر زنبور تولید می‌شود. ژل رویال سرشار از ترکیبات دارویی است، گرده گل حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی گوناگون است، پروپولیس یک آنتی‌بیوتیک طبیعی مؤثر برای تقویت سیستم ایمنی است و زهر زنبور که حاوی پروتئین مدیسین است، ارزآور و مورد تقاضای شرکت‌های دارویی خارجی است.

او در پایان تأکید کرد: حمایت از زنبورداری، سرمایه‌گذاری برای آینده امنیت غذایی کشور است. امیدواریم این روز بهانه‌ای برای بازتعریف سیاست‌ها و افزایش توجه جدی به صنعت زنبورداری ایران باشد.