میرسلیم به دنبال واقعی کردن نرخ بنزین؟

به گزارش گروه اقتصادی آوش، اخیرا ویدئویی از میرسلیم، نماینده جنجالی مجلس، در فضای مجازی دست به دست می‌شود. وی در این ویدئو پیشنهادی عجیب مطرح می‌کند که نه با طرح وان همخوان است و نه منتهی به واقعی سازی قیمت حامل‌های انرژی می‌شود بلکه فقط انتظارات تورمی در جامعه ایجاد خواهد کرد.

میرسلیم پیشنهاد می‌دهد دولت تا سقف 60 لیتر بنزین سهمیه‌ای در هر ماه به خودروها تخصیص دهد و بقیه سوخت مورد نیاز هر خودرو را به قیمت واردات بفروشد.

این نماینده جنجالی می‌گوید ما دائم نفت می‌فروشیم و آن را تبدیل به سوخت می‌کنیم تا خودروها بسوزانند و دود به حلق مردم فرو کنند. اگر همین رویه را ادامه دهیم، سال دیگر باید 9 میلیارد دلار بنزین وارد کنیم.

آنچه میرسلیم مطرح می‌کند نه طرح وان است که قصد داشت یارانه انرژی را به حساب افراد واریز کند و نه منطبق بر قانون هدفمندی یارانه‌هاست که به دنبال واقعی سازی قیمت‌ها و اجرای عدالت اجتماعی بود. پیشنهاد میرسلیم طرحی است که تنها سوغاتش برای جامعه افزایش انتظارات تورمی است.

اعتراضات بنزینی حاصل دستکاری قیمت

همواره قیمت بنزین در ایران مسئله ساز بوده است. نرخ بنزین با انتظارات تورمی جامعه گره خورده و کوچکترین تغییری در آن، می‌تواند سطح عمومی قیمت‌ها را دچار نوسان ‌کند یا به نارضایتی‌ در جامعه منتهی شود. به همین دلیل دولت‌های مختلف با احتیاط از کنار واقعی کردن نرخ سوخت عبور می‌کنند.

تغییرات نرخ بنزین در ایران به قدری اهمیت دارد که در آبان سال 1398 به دنبال سهمیه‌بندی مجدد بنزین و افزایش 200 درصدی قیمت این حامل انرژی، نارضایتی عمومی در کشور رقم خورد و اعتراضات گسترده‌ای در ایران آغاز شد.

طرح شکست خورده وان

تلاش‌های ناکامی برای تغییر قیمت بنزین در ایران انجام شده است. یکی از آن موارد، اجرای طرح وان است. طرح «وان» یک پیشنهاد اصلاحی برای توزیع یارانه‌های انرژی بود که با هدف واقعی‌سازی قیمت حامل‌های انرژی، کاهش نابرابری در توزیع یارانه‌ها و بهبود الگوی مصرف انرژی مطرح شد. این طرح توسط برخی نمایندگان مجلس یازدهم، به‌ویژه کمیسیون انرژی، به دولت ارجاع شد تا مثلا جلوی نارضایتی اجتماعی را بگیرد و قیمت حامل‌های انرژی را واقعی کند. همچنین افرادی مانند سعید جلیلی در قالب ایده‌ دولت سایه در سال‌های اخیر طرح وان را پشتیبانی کرد.

ایده اصلی طرح این بود که به‌جای اختصاص سهمیه بنزین به خودروها، یارانه انرژی به‌صورت سرانه به افراد تخصیص یابد و افراد بتوانند سهمیه خود را مصرف کنند یا بفروشند.

طرح وان به‌صورت رسمی و سراسری در کشور اجرا نشد، اما نسخه آزمایشی آن در مقیاس محدود در جزایر کیش و قشم در دوره دولت ابراهیم رئیسی مورد آزمایش قرار گرفت. هیچ گزارش رسمی درباره نتایج طرح وان منتشر نشد اما بخشی از کارشناسان از شکست این طرح خبر دادند.

طرح وان نیازمند زیرساخت‌های پیچیده‌ای مانند سامانه‌ای برای تخصیص و خریدوفروش سهمیه‌های انرژی بود. به اعتقاد کارشناسان این پیچیدگی باعث شد طرح برای عموم مردم قابل فهم و اجرا نباشد و در برابر اجرای آن مقامت اجتماعی ایجاد شود.

برخی افراد هم بر این باور بودند که طرح وان به‌جای واقعی‌سازی قیمت‌ها، یارانه‌ها را به شکلی دیگر توزیع می‌کند و نمی‌تواند به هدف اصلی اصلاح ساختار اقتصادی انرژی منجر شود. از آنجایی که هیچ گاه میان سران قوا در زمینه اجرای طرح وان اجماعی ایجاد نشد، هرگز مسئله واقعی سازی قیمت سوخت هم در دستور کار دولت قرار نگرفت.

الزامات اجرایی قبل از تغییر نرخ بنزین

کاهش ارزش پول ملی هزینه تمام شده تامین بنزین برای ایران را افزایش داده است اما این دلیل نمی‌شود که دولت برای اصلاحات ساختاری و تغییر نرخ بنزین بی‌گدار به آب بزند و باز هم نسخه افزایش قیمت بنزین را روی میز قرار دهد. برای اجرای چنین تصمیمی باید برخی الزامات فراهم شود.

یکی از دلایل مصرف بالای سوخت در ایران نامناسب بودن کیفیت خودروهاست. دولت باید زمینه واردات خودروهایی با سوخت کمتر را برای جامعه فراهم کند. از سوی دیگر نسبت قیمت بنزین با سطح درآمد جامعه باید همخوان باشد. هرچند بنزین در کشور ما به ظاهر نرخ بسیار پایینی دارد؛ اما وقتی آن را با سطح درآمد جامعه مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که چندان هم ارزان نبوده و حتی از بسیاری از کشورها نیز گران‌تر تمام می‌شود. ضمن اینکه فقط بنزین در کشور ما نسبتا ارزان است و بقیه لوازم و مایحتاج زندگی در کشور ما بسیار گران‌تر از دیگر کشورها به نسبت سطح درآمد فرد خواهد بود.

کیفیت بنزین در کشور ما از استانداردهای جهانی پائین‌تر است و این مسئله به موتور خودروها آسیب وارد می‌کند، پس اگر قرار است بنزین گران شود، کیفیت آن هم باید اصلاح شود. همچنین اگر قرار است دولت بنزین را گران کند و با همان نرخ واردات به دارندگان خودرو بفروشد، باید درآمدهای حاصل از کاهش مصرف را بر اساس قانون هدفمندی یارانه‌ها با همان نرخ واقعی به حساب دهک‌های نیازمند جامعه واریز کند.