محرم در ساز و نوای هنرمندان؛ از علیزاده و شجریان تا چکناواریان و ناظری

موسیقی عاشورایی، اگرچه در ریشه‌های آئینی خود زاده شده، اما گاه از آن فراتر می‌رود و به جهانی درونی‌تر و شاعرانه‌تر بدل می‌شود. این موسیقی می‌تواند روایتگر ستیز، اندوه، شهامت باشد و از همه مهمتر، گزاره‌ای اساسی را بیان می­کند: «ایستادن در برابر بی‌عدالتی حتی به بهای جان.»

در این گزارش، به جای مرور نوحه‌ها و آئین‌های عمومی، سراغ ۱۰ اثر شنیدنی و تأمل‌برانگیز رفتیم؛ آثاری که از عاشورا الهام گرفته‌اند و آنقدر شنیدنی هستند که هرگز تکراری نخواهند شد و همواره گوشنواز هستند:

  1- «نی‌نوا»/ حسین علیزاده

کنسرتویی برای نی و ارکستر زهی. اثری پر از خلأ، تردید، سوگ و تأمل. این قطعه نماد موسیقی عرفانی و تراژیک معاصر ایران است.

 2- سمفونی عاشورا/ لوریس چکناواریان

روایتی ارکسترال و دراماتیک از واقعه کربلا. اثری فاخر در سبک کلاسیک با نگاه حماسی-مذهبی.

3- وداع/ پژمان طاهری با صدای محمد معتمدی

تصنیفی عاشورایی بر پایه شعری از قیصر امین‌پور. وداع حسین با یاران، در قالب موسیقی ایرانی اجرا شده است.

4- سرو خرامان/ سالار عقیلی / آهنگساز: حمید متبسم

مجموعه‌ای از قطعات درباره شهادت، ایثار و حماسه با نگاهی موسیقایی به مفاهیم عاشورایی. صدای پرشور عقیلی و آهنگسازی پرظرافت متبسم، این اثر را به تجربه‌ای شنیدنی بدل کرده است.

5- آتش در نیستان/ گروه شمس

قطعه‌ای تلفیقی از موسیقی عرفانی و حماسی. با استفاده از اشعار مولانا، اندوه و التهاب را همزمان به تصویر می‌کشد.

  6- سوگ‌سراهایی‌­های بوشهری/ گردآوری و روایت محسن شریفیان

سینه‌زنی، دمام‌زنی و نوحه‌های جنوبی ایران، به‌ویژه بوشهر، واجد ساختار ریتمیک، آوازی و جمعی خاص‌اند و از زیباترین جلوه‌های بومی موسیقی عاشورایی به شمار می­روند.

7-آلبوم ساقی‌­نامه/ شهرام ناظری

اگرچه مستقیم عاشورایی نیست، قطعه‌هایی مثل «ساقی‌نامه» و «از خون جوانان وطن لاله دمیده» حال‌وهوای سوگ و حماسه دارند. انتخابی در مرز بین موسیقی عرفانی و آیینی.

 8-قطعه «غریبانه»/همایون شجریان / آهنگساز: سهراب پورناظری

اثری تأثیرگذار که در محافل محرم بارها شنیده شده؛ تلفیقی از موسیقی سنتی و فضای غم‌آلود و معنوی.

9-اجرای «نوحه‌خوان» – محمدرضا شجریان / تنظیم: پرویز مشکاتیان    

این اثر در فضای موسیقی دستگاهی ایرانی اجرا شده و مستقیماً با مفاهیم عزاداری پیوند دارد. جزو معدود نمونه‌های فاخر از تقاطع آواز ایرانی و سوگ مذهبی است.

10- آلبوم «دریای بی‌پایان» / گروه دستان

اثری که مضامین شهادت، گذر و عرفان را با موسیقی کلاسیک ایرانی پیوند می‌زند. برخی قطعات آن مثل «سوگ‌نامه» به‌شدت در حال‌وهوای عاشورایی‌اند.

موسیقی عاشورایی، در لایه‌های پنهان خود، فراتر از اندوه صرف است. این آثار نه ‌فقط در ستایش شهادت، که در تأملی بر حقیقت، ایستادگی و اخلاق‌اند؛ بازتابی از رنج انسان در تاریخ، و انتخابی آگاهانه برای پایداری در برابر ظلم. شنیدن این قطعه‌ها، دعوتی‌ست به بازاندیشی مفهوم عاشورا.