از دارالشورای قاجار تا مجلس شورای اسلامی: سیر تحول قانون‌گذاری در ایران
مجلس شورای اسلامی در چهل و ششمین سال فعالیت خود میراث‌دار جنبش مشروطه و آرمان‌های قانون‌خواهی ملت ایران است. از دارالشورای ناصرالدین‌شاه تا پارلمان مدرن این نهاد پر فراز و نشیب، نمادی از تلاش ایرانیان برای مشارکت در سرنوشت سیاسی کشور بوده و همچنان در مسیر تقویت شفافیت و قانون‌گذاری حرکت می‌کند.
در ۷ خردادماه ۱۴۰۴، مجلس شورای اسلامی وارد چهل‌وششمین سال فعالیت خود شد. این مجلس که ریشه در جنبش مشروطه و آرمان‌های قانون‌خواهی مردم ایران دارد از دارالشورای قاجار تا پارلمان امروزی مسیری پرفرازونشیب را طی کرده است. نگاهی به تاریخچه مجلس از مشروطه تا جمهوریت نشان‌دهنده تلاش‌های ملت ایران برای مشارکت در قانون‌گذاری است.
ریشه‌های مجلس‌داری در ایران
نخستین تلاش‌ها برای ایجاد نهادی مشورتی در ایران به دوره قاجار مربوط می‌شود. در سال ۱۲۳۸ هجری شمسی (۱۲۷۶ هجری قمری)، ناصرالدین‌شاه قاجار «دارالشورای کبری» را تأسیس کرد. این شورا که با پیشنهاد میرزا حسین‌خان سپهسالار شکل گرفت گرچه قدرت قانون‌گذاری نداشت اما گام اولیه برای سامان‌دهی تصمیم‌گیری‌های حکومتی بود.
تولد مجلس با مشروطه
در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی با امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین‌شاه قاجار مجلس شورای ملی تأسیس شد. این مجلس نتیجه جنبش مشروطه و خواست مردم برای محدود کردن قدرت مطلق شاه بود. با وجود چالش‌هایی مانند استبداد صغیر و دخالت‌های خارجی، مجلس مشروطه مفاهیمی مانند انتخابات و بودجه عمومی را به سیاست ایران معرفی کرد.
مجلس شورای اسلامی؛ نماد جمهوریت
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، قانون اساسی جدید در سال ۱۳۵۸ مجلس شورای اسلامی را به‌عنوان نهاد قانون‌گذاری کشور معرفی کرد. در ۷ خرداد ۱۳۵۹، اولین دوره این مجلس گشایش یافت و در شرایط پرتلاطم پس از انقلاب، نقش مهمی در تثبیت نظام جمهوری و انتخاب مقامات اجرایی مانند نخست‌وزیر ایفا کرد. حضور نمایندگان از گروه‌های مختلف، از روحانیون تا چهره‌های انقلابی، نشان‌دهنده تنوع سیاسی آن دوره بود.
ایران، پیشگام قانون‌گذاری در منطقه
ایران با تاسیس مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی (۱۹۰۶ میلادی)، یکی از پیشگامان نظام پارلمانی در آسیا بود. البته دولت عثمانی پیش‌تر در سال ۱۸۷۶ میلادی (۱۲۵۴ شمسی) نخستین مجلس خود را تشکیل داده بود، اما این تجربه کوتاه‌مدت بود و مجلس آن پس از مدتی منحل شد. در سال ۱۹۰۸ میلادی، هم‌زمان با انقلاب مشروطه دوم عثمانی، این مجلس دوباره فعال شد. با این حال، ایران از معدود کشورهای منطقه بود که تجربه پارلمان منتخب مردم را با تداوم بیشتری پی گرفت. در مقایسه، کشورهای حاشیه خلیج فارس تا دهه‌های پایانی قرن بیستم فاقد نهادهای قانون‌گذاری یا حتی مشورتی رسمی بودند.
چشم‌انداز آینده مجلس
اکنون، در چهل‌وششمین سالگرد تاسیس مجلس شورای اسلامی، این نهاد همچنان در کانون توجه قرار دارد. تقویت ارتباط با مردم، افزایش شفافیت، و نقش‌آفرینی موثر در قانون‌گذاری از مهم‌ترین انتظاراتی است که از مجلس می‌رود.
