رسول صدرعاملی: با بیضایی نامهربانی کردیم/کم‌کاری در سینمای نوجوان
محمدرضا شریفی نیا و رسول صدرعاملی در سومین نشست «قرار هفت» درباره غفلت سینمای ایران از نوجوانان قهرمان در دوران دفاع مقدس سخن گفتند.
سومین رویداد «قرار هفت» با موضوع کنشگری نوجوان و سینمای دفاع مقدس با حضور رسول صدرعاملی و محمدرضا شریفی‌نیا، پیش از ظهر امروز سه‌شنبه ۸ مهر در بنیاد سینمایی فارابی برگزار شد.
در ابتدای این نشست نسخه بازسازی شده فیلم سینمایی «باشو غریبه کوچک» به کارگردانی بهرام بیضایی اکران شد. این سومین نشست از سلسله نشست‌های «قرار هفت» است که به همت جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان و با همکاری بنیاد سینمایی فارابی، مرکز آموزش‌های هنری و سینمایی دارالفنون و اندیشکده امید برگزار می‌شود.
در ابتدای این نشست صدرعاملی درباره رفتار مناسب فیلمسازان در حوزه ساخت آثار سینمایی برای تقویت کنشگری نوجوانان توضیح داد: عرصه دفاع مقدس دوره حاکمیت نوجوان‌ها بود. شاید در آمار ۳۶ هزار دانش آموز در میان شهدای جنگ باشند، ولی بخش بزرگی از بار زندگی در جامعه و میدان جنگ روی دوش نوجوانان بود. بچه‌هایی که یا پدرشان در جنگ بود یا برادران بزرگتر و آنها باید خانواده را مدیریت می‌کردند. آنها نسلی بودند که می‌توانستند عظیم‌ترین سرمایه جامعه باشند، اما درگیر هشت سال دفاع مقدس شدند.
دوران فراموش شده نوجوانی
او در ادامه یادآور شد: فیلم درباره کودک و فیلم برای کودک ۲ دیدگاه متفاوت است. مخاطب فیلم درباره کودک خانواده‌ها و والدین هستند و مخاطب فیلم برای کودک، خود کودکان. سینمای کودک خوب و جذابی در این سال‌ها داشته‌ایم، ولی برای سینمای نوجوان کم کاری شده است. سینمای کودک باید رویاپردازی کند، قهرمان داشته و خیال‌پردازانه باشد تا کودک خودش را جای قهرمان بگذارد. همانطور که جهان کودک تصور، تخیل و قصه‌پردازی است. ما باید با کمک کتاب و سینما ذهن کودک را تقویت کنیم.
صدرعاملی در توضیح سینمای نوجوان نیز تصریح کرد: سینمای نوجوان می‌شود سینمای مسئولیت‌پذیر، جایی که قهرمان در مواجهه با جهان اطرافش قصه‌های متفاوت و جذابی دارد. مثلاً فیلم «باشو غریبه کوچک» ۴۰ سال پیش ساخته شده و بهرام بیضایی در این اثر یک حرف ساده می‌زند. ۲ فرهنگ و زبان شمال و جنوب را در برابر هم قرار می‌دهد و بعد از ایران حرف می‌زند. چهل سال پیش بهرام بیضایی نسخه‌ای می‌نویسد که می‌گوید به «با هم بودن» و «یکدست بودن» فکر کنید و ما امروز به این حرف رسیده‌ایم. داریوش مهرجویی ۴۰ سال پیش گفت نمی‌شود وقتی در یک خانه هستید هرکس برای خودش کار کند، کسی به او گوش نکرد. به این فیلم‌ها و حرف‌های آن توجه نشد چون سینما درک نشد.
محمدرضا شریفی‌نیا نیز در این نشست ضمن قدردانی از کیفیت خوب نسخه جدید فیلم «باشو غریبه کوچک» گفت: بیضایی آدمی است که ما با او نامهربانی کردیم. کسی که بخش اعظمی از ادبیات اجتماعی و مذهبی این مملکت روی دوش او بود. او ۲ کار ویژه داشت، یکی «روز واقعه» و دیگری «مجلس ضربت زدن» که در «روز واقعه» به زیبایی درباره امام حسین (ع) صحبت کرد و شرایط اجتماعی آن دوران را تصویر کرد.
او افزود: ما با وجود تعداد زیاد شهدا و اسرای نوجوان کاری برای آنها نکرده‌ایم. فیلمساز خوب می‌تواند فیلمش را بسازد، اما در دوره‌هایی افرادی بوده‌اند که مثلاً نخواسته‌اند نشان دهند جنگ چه تاثیری در خانواده داشته و این سانسور است. همان کاری که با «باشو غریبه کوچک» کردند؛ این فیلم سه سال اجازه اکران نداشت. در آن زمان شما اگر می‌خواستید فیلمی بسازید که تبعات جنگ در خانواده را نشان دهد با مهر ضد جنگ توقیف می‌شد در حالی که اگر این ذهنیت وجود نداشت، شاید ما امروز فیلم‌های بسیاری درباره نوجوان‌ها و جوان‌هایی که آن روزها را درک کردند، داشتیم. ۴۵ درصد اسرای ایرانی در زمان جنگ دانش آموزان بودند، چرا ما به جز چند مورد سال‌های اخیر هیچ فیلمی راجع به آنها نداریم؟
صدرعاملی در ادامه با اشاره به «باشو غریبه کوچک» عنوان کرد: این فیلم تنهایی و جدا افتادگی یک نوجوان را از خانه و کاشانه و جامعه خودش که باعث می‌شود او به سرزمینی ناشناخته در بخش دوری از ایران پناه ببرد، به نمایش می‌گذارد. فیلمساز تنوع فرهنگ‌ها را نشان می‌دهد و به دنبال چالش است. اگر چهل سال پیش ما به ۲ روایت ساده و یک خطی که بیضایی در فیلم مطرح می‌کند، توجه می‌کردیم و فیلمش با آن شرایط اکران نمی‌شد، امروز وضعیت دیگری داشتیم. بهرام بیضایی در این فیلم به ما نشان می‌دهد که جنگ خوب نیست، اگر مجبور به جنگ هستیم مراقب اقوام مختلف باشیم و کاری کنیم همدلی کنند.
تبلیغ آثار در تلویزیون ممنوع است
این بازیگر سینمای ایران با اشاره به فیلم اخیر صدرعاملی بیان کرد: یکی از بهترین فیلم‌هایی که اخیراً دیدم «زیبا صدایم کن» است. کاش بتوانید تبلیغاتی داشته باشید که این فیلم دیده شود. متاسفانه تجهیزات تبلیغاتی ما بسیار سطح پایین است. تلویزیون به فکر این نیست که حتی فیلم و سریال‌های خود ما را تبلیغ کند، این در حالی‌ست که تا به مردم اطلاع ندهید فیلم را نمی‌بینند.
او درباره «پیرپسر» نیز گفت: فیلم «پیرپسر» موقعیت اجتماعی خوبی پیدا کرد، در جشنواره هم بخشی به آن اختصاص داده شد و بیشتر دیده شد. «زیبا صدایم کن» هم می‌توانست بیشتر دیده شود. چرا این فیلم باید ۱۵ میلیارد بفروشد؟ این فیلم باید در جامعه ما بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان بفروشد؛ اثری که در تجلیل مقام پدر است. فیلم «پروین» هفت جایزه در جشنواره گرفت اما در زمان اکران هیچ اتفاقی برای آن نیفتاد.
نیازمند اراده جمعی برای بازگشت مخاطب هستیم
این کارگردان سینما با اشاره به اهمیت مخاطب هدف تصریح کرد: یک زمانی وقتی «شهر موش‌ها» و «دزد عروسک‌ها» و فیلم های ایرج طهماسب ساخته می‌شد، مخاطب داشت ولی ما این مخاطب را از دست دادیم و حالا به یک اراده جمعی برای بازگرداندن او نیاز داریم. ما نباید فیلمی بسازیم که اول تا آخر کلاس اخلاق باشد. یک فیلم باید قصه جذابی داشته باشد، حرفی بزند و حالا اگر نکته‌ای هم داشت که چه بهتر.
صدرعاملی درباره ساخت کارهای سفارشی عنوان کرد: همه جای دنیا کارهای سفارشی تولید می‌شود. فیلم‌هایی که پرهزینه‌تر و بار فرهنگی بیشتری دارد توسط مراکز دولتی و شهرداری سرمایه گذاری می‌شود. ولی برای بخش خصوصی باید فضا را باز کرد چون بخش خصوصی نمی‌تواند با سانسور و ممیزی شدید فیلم بسازد. البته منظورم این نیست که سفارش دهید فیلم مستهجن ساخته شود. به نظر من سینما از ابتدا مدیر بردار نیست. سینما یعنی بخش خصوصی، استودیوهای فیلمسازی و ارتباط آنها با مردم. این افراد نیاز جامعه را می‌سازند و براساس آن فیلم می‌سازند. در عین حال دولت باید برود برای فیلمی که دوست دارد بسازد هزینه کند.
شریفی نیا سپس درباره تفاوت مدیوم‌ها تصریح کرد: تفاوتی بین تلویزیون و شبکه نمایش خانگی وجود دارد. تلویزیون موظف است چیزی پخش کند که بدون مشکل باشد و خیلی از مسائل را رعایت کند. چون همه اقوام در سراسر کشور پای این برنامه نشسته‌اند. به نظرم ایجاد پلتفرم‌ها بهترین کار بود تا فیلم‌ها و سریال‌هایی ساخته شود که فضا درآنها بازتر است و امروز تماشاگر پول می‌دهد که این سریال‌ها را ببیند. در حالی که تلویزیون کاری کرد که مردم اگر سریال‌هایش را مجانی نمی‌دیدند حالا پول می‌دهند سریال‌های شبکه نمایش خانگی می‌بینند.
نیازمند سینمای مستقل برای نوجوانان هستیم
بازیگر «اخراجی‌ها» در بخشی دیگر از سخنان خود عنوان کرد: به نظرم سینما باید فضای بازتری حتی از پلتفرم‌ها داشته باشد. تلویزیون را ۵۰ میلیون نفر می‌بینند، در پلتفرم ۳ میلیون نفر و در سینما ۱ میلیون نفر مخاطب وجود دارد. پس باید اینجا معضلات جامعه آزادتر مطرح شود. مثل کاری که صدرعاملی در فیلم آخرش انجام داده است. من اطمینان دارم فیلم اگر در پلتفرم‌ها قرار بگیرد، قطعاً بیشتر دیده می‌شود.
کارگردان «زیبا صدایم کن» در ادامه درباره یکی دیگر از فیلم‌های نوجوان سال‌های اخیر بیان کرد: «باغ کیانوش» یکی از کارهای خوب و قابل توجه سال‌های اخیر بود که بخش عمده‌ای از تاثیرگذاری‌اش را از اقتباس گرفت. نهادی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان باید سالی ۱۰ اثر اینچنینی بسازد تا جریان ساز شود.
صدرعاملی تصریح کرد: ما تا زمانی که جشنواره مستقل نوجوان نداشته باشیم، سینمای نوجوان هم نداریم. باید جشنواره تخصصی نوجوان داشته باشیم تا دیده شود.
صدرعاملی در پایان بیان کرد: سینما مقوله دشواری است، صد فیلم باید ساخته شود تا ۵ اثر تاثیرگذار باقی بماند. همه ما وقتی فیلم می‌سازیم تصور می‌کنیم بهترین فیلم جهان را می‌سازیم ولی در نهایت خروجی چیز دیگری است. سینما قواعد ثابتی ندارد که بگویی اگر آنها را رعایت کنیم حتماً بهترین فیلم‌ها را می‌سازیم. دو فیلمساز و دو نویسنده مثل هم فکر نمی‌کنند، هرکسی از دید خود حرف می‌زند. به تعداد آدم‌ها می‌توان سینمای دوست داشتنی و جذاب ساخت به شرطی که آدم‌ها بخشی از ذهنشان که مثل هیچکس نیست را پرورش دهند.
در این جلسه نماینده موسسه «کدومو» نیز در توضیحاتی درباره این نهاد بیان کرد: کار اصلی کدومو کمک به خانواده در حوزه آشنایی با رسانه‌هاست و به والدین کمک می‌کند تا تشخیص دهند خوراک فرهنگی و رسانه‌ای فرزندشان چه می‌تواند باشد؟
او با اشاره به جایگاه نوجوانان در سینمای دفاع مقدس دهه ۹۰ گفت: فیلم «بزرگمرد کوچک» به کارگردانی صادق صادق دقیقی، «تنگه ابوقریب» به کارگردانی بهرام توکلی که نوجوان در آن نقشی نمادین دارد، فیلم «۲۳ نفر» به کارگردانی مهدی جعفری که براساس واقعیت است، فیلم «کارو»، «میرو»، «باغ کیانوش» و «بچه مردم» دیگر آثار حاضر در این فهرست هستند که به جز آخری مابقی به اکران درآمدند. در فیلم «بچه مردم» نوجوان‌ها در شرایط عدم حضور والدین در زندگیشان، همگی تصمیم می‌گیرند به هدف مشترک‌شان که دفاع از خاک ایران است ورود کنند.
