هنرمندان ایرانی و مسیر ناهموار NFT

NFT برای هنر دیجیتال و خالقان مستقل فرصتی‌ست برای دیده‌شدن در سطح جهانی و کسب درآمد بدون وابستگی به گالری‌ها و نهادهای رسمی. اما در ایران، این فرصت هنوز در ابتدای راه است و برای گسترش آن نیاز به زیرساخت، آموزش، تعاملات بین‌المللی و البته تغییر نگاه وجود دارد.

گروه فرهنگ و هنر آوش/

تصورش سخت نیست؛ یک نقاشی دیجیتال که فقط در کامپیوتر وجود دارد، نه بوم دارد، نه قاب، نه گالری. اما همین تصویر، در حراج کریستیز ۶۹ میلیون دلار فروخته می‌شود. صاحبش کیست؟ چرا این‌همه می‌ارزد؟ جواب، سه حرف است: NFT؛ توکنی که حالا مرز بین «هنر» و «ارز» را پاک کرده، و بسیاری از هنرمندان دنیا را به فکر فرو برده که آینده‌ کارشان شاید نه در نگارخانه، بلکه در بلاک‌چین رقم بخورد.

NFT چیست و چرا برای هنرمندان مهم است؟

NFT یا توکن غیرقابل تعویض، نوعی دارایی دیجیتال مبتنی بر فناوری بلاک‌چین است که یگانگی آن را تضمین می‌کند. برخلاف رمزارزهایی مثل بیت‌کوین که هر واحدشان مثل دیگری‌ست، NFTها منحصر به فردند. هر NFT یک شناسنامه ثبت‌ شده در بلاک‌چین دارد که نمی‌توان آن را تغییر داد یا جعل کرد.

برای هنرمندان، این ویژگی یک تحول است. در دنیایی که نسخه‌برداری و بازنشر بی‌پایان از آثار دیجیتال رایج است، NFT به آن‌ها اجازه می‌دهد تا برای اثرشان یک نسخه اصلی تعریف کنند و آن را بفروشند درست مثل یک تابلو یا مجسمه در دنیای فیزیکی.

NFT سندی‌ست که می‌گوید: «این اثر، با وجود همه‌ی نسخه‌هایی که در اینترنت وجود دارد، متعلق به فلان نفر است.» و خریداران این توکن‌ها نیز، بیشتر از خود فایل، مالکیت و ارزش منحصربه‌فرد آن را خریداری می‌کنند.

۶۹ میلیون دلار برای یک فایل JPEG

NFTها از حدود سال ۲۰۱۷ وارد بازار شدند، اما تا پیش از ۲۰۲۱ بیشتر در حاشیه بودند. نقطه‌ی عطف، فروش یکی از آثار دیجیتال هنرمند آمریکایی Beeple بود که در حراج کریستیز با قیمتی نزدیک به ۶۹ میلیون دلار فروخته شد. این رویداد نه فقط رکوردشکن بود، بلکه نگاه بازار هنر را به NFT به‌کلی تغییر داد.

از آن پس، بازار NFT به‌سرعت رشد کرد. هنرمندان دیجیتال، موسیقی‌دان‌ها، طراحان بازی و حتی برندهای بزرگ مد وارد این فضا شدند. اما این رشد همیشگی نبود؛ در سال ۲۰۲۲ بازار با افت شدید مواجه شد و بسیاری از پروژه‌های بی‌پشتوانه سقوط کردند. با این حال، NFT دوباره با شکل‌ها و پروژه‌های پخته‌تر به بازار برگشته است.

هنرمندان جهان چه می‌کنند؟

در سال‌های اخیر، بسیاری از هنرمندان مطرح به NFT روی آوردند نه فقط برای فروش آثارشان، بلکه برای آزمودن مدل‌های جدید ارتباط با مخاطب. برخی کنسرت‌های خصوصی فقط برای دارندگان NFT اجرا برگزار کردند، برخی مجموعه‌های چندرسانه‌ای خلق کردند که در دنیای فیزیکی معنا ندارند و بعضی پروژه‌ها مثل CryptoPunks و Bored Ape Yacht Club به نوعی جنبش فرهنگی بدل شدند.

برای بسیاری از این هنرمندان،NFT فقط یک مد تازه نیست؛ فرصتی‌ست برای آزادی بیشتر، حذف واسطه‌ها و دسترسی مستقیم به بازار جهانی.

NFT در ایران؛ فرصت یا بن‌بست؟

در ایران، هنرمندان هم به‌تدریج با NFT آشنا شده‌اند. تعدادی از طراحان دیجیتال یا هنرمندان گرافیتی‌کار، آثارشان را روی پلتفرم‌هایی مثل OpenSea یا Rarible عرضه کرده‌اند.

اما مسیر آسان نیست. تحریم‌های مالی، نبود دسترسی رسمی به بازارهای جهانی، مشکل پرداخت بین‌المللی، و نبود آموزش و آگاهی عمومی موانع جدی‌اند. بسیاری از هنرمندان برای فروش آثار باید به واسطه‌ها متوسل شوند یا از دوستان خارج‌نشین کمک بگیرند. حتی اگر اثری به فروش برسد، نقد کردن آن درآمد و تبدیل آن به ریال چالش‌برانگیز است.

از سوی دیگر، بازار NFT در ایران هنوز نوپاست و بسیاری از مخاطبان و حتی هنرمندان، شناخت دقیق یا اعتماد کافی به آن ندارند.

آینده چطور رقم می‌خورد؟

شاید روزی برسد که نقاشی‌های دیجیتال ایرانی، در حراجی‌های بین‌المللی به همان قیمتی فروخته شوند که امروز آثار پرا و دیگران فروخته می‌شود. اما تا آن روز، مسیر پرپیچ‌وخمی پیش روی هنرمندان ایرانی‌ست؛ مسیر دیجیتالی که هم با نور امید روشن است، هم با سایه‌ی محدودیت‌ها تیره.