تئاتر؛ راوی آئین و روزهای تلخ
نمایش‌های آئینی در ایران، دارای سابقه‌ای طولانی است اما روایت کربلا، قصه دیگری است که هنرهای نمایشی ایران از آن بسیار بهره جسته است؛ نمایشنامه‌نویسان از آن بسیار الهام گرفته‌اند و کارگردانان بزرگی، از زاویه‌های گوناگون، به این واقعه مهم تاریخی پرداخته و آن را روی صحنه برده‌اند.
از تعزیه‌های سنتی تا نمایش‌های مدرن، تئاتر عاشورایی در ایران راهی دراز پیموده است؛ بسیاری از کارگردانان ایرانی، در مواجه‌ای هنرمندانه با واقعه‌ی کربلا، تلاش کرده‌اند فراتر از آئین‌های عزاداری، به مفاهیم انسانی، اخلاقی و اجتماعی این رخداد بپردازند.
در کنار تعزیه، که میراثی کهن از نمایش مذهبی ایرانی است، برخی کارگردانان معاصر تلاش کرده‌اند عاشورا را از زاویه‌ای نو و در قالب‌های نمایشی متفاوت روایت کنند؛ روایت‌هایی که گاه استعاری‌اند، گاه مستندوار، اما همیشه در پی آن‌اند که حقیقت این تراژدی را از دل تاریخ به اکنون روزگار ما پیوند بزنند.
این گزارش، نگاهی دارد به برخی از مهم‌ترین نمایش‌های عاشورایی در تئاتر ایران:
«اسب‌ها»
یکی از نمونه‌های شاخص این جریان، نمایش «اسب‌ها» به کارگردانی محمد رحمانیان است؛ روایتی شاعرانه و نمادین از کربلا، که از زبان اسب بی‌سوار امام حسین (ع) نقل می‌شود. اجرایی که بدون تصویر مستقیم از جنگ و خون، حس فاجعه را چون تیغی تیز بر جان مخاطب می‌نشاند.
«ترور»
نمایش «ترور» به نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی، یکی از آثاری است که توانسته واقعه کربلا و مفاهیم مطرح شده در آن را با تاریخ امروز به خوبی پیوند بزند؛ ابن ملجم باید بر تردیدها و واهمه‌های درونی‌اش چیره شود که با انگیزه‌تر شمشیر را در هنگام نماز فرود آورداما نعیمی این شمشیر را به دست همان بسیاری می‌دهد که توطئه‌گران حقیقی‌اند، همان تروریست‌هایی که هنوز هم نه تنها در جهان اسلام حال و روز مردمان را سیاه کرده‌اند.
«هیهات»
«هیهات» به کارگردانی امیر دژاکام، با نگاهی اجتماعی به بازخوانی عاشورا می‌پردازد. در این نمایش، عاشورا به مثابه معیاری برای سنجش امروز ماست؛ آیا هنوز می‌توان ایستاد، هنوز می‌توان انتخاب کرد؟!
تئاتر عاشورایی، مخاطب را به پرسشگری وامی‌دارد
تعزیه همچنان الهام‌بخش بسیاری از این آثار است؛ از شیوه‌های اجرای صحنه‌ای گرفته تا استفاده از موسیقی و شیوه‌های آوازی سنتی. با این حال، تفاوت این نمایش‌ها با تعزیه در آن است که به جای بازنمایی صرف، به بازاندیشی می‌پردازند؛ مخاطب را درگیر می‌کنند و از او می‌خواهند نه فقط عزادار، که پرسش‌گر باشد.
تئاتر عاشورایی در ایران، همچنان در حال گسترش است؛ بستری زنده و پویا که در آن کربلا نه فقط سوگ‌نامه‌ای تاریخی، بلکه آیینه‌ای برای امروز ماست. در جهانی که بی‌عدالتی، سکوت و قدرت همچنان تعیین‌کننده‌اند، روایت‌های نو از عاشورا، بیش از هر زمان، ما را به تأمل فرا می‌خوانند.
