تأملی بر ژانر فانتزی و درک آن

در مواجهه با فیلم‌های فانتزی، اغلب دیده‌ایم که افراد مسن‌تر چندان روی خوشی به این ژانر نشان نمی‌دهند. آن‌ها با نگاهی سرشار از منطق‌گرایی، چنین آثاری را غیرواقعی و کودکانه می‌پندارند. اما اگر همان افراد، انیمیشنی با مضمونی مشابه تماشا کنند، واکنش متفاوتی نشان داده و حتی ممکن است از آن لذت ببرند. این تفاوت در پذیرش، ریشه در پیش‌زمینه ذهنی ما نسبت به ژانر فانتزی دارد. ما با تماشای چنین فیلم‌هایی، قواعد دنیای آن را می‌پذیریم و منطق خاص آن جهان را به رسمیت می‌شناسیم.

در این ژانر، عناصر جادویی و ماورایی نه‌تنها غیرمنطقی به نظر نمی‌رسند، بلکه با کلیت داستان هماهنگ هستند. حضور جادوگران، شیاطین، فرشتگان، پریان، ارواح، هیولاها و حتی اژدهایان، امری طبیعی جلوه می‌کند. اشیای جادویی و ابزارهای سحرآمیز نیز در این دنیا جایگاه خود را دارند و نه‌تنها عجیب به نظر نمی‌رسند، بلکه به یکی از عناصر کلیدی روایت تبدیل می‌شوند.

اما دلیل این تفاوت در پذیرش فانتزی میان نسل‌ها چیست؟ نسل‌های پیشین، در دوران سینمای واقع‌گرایانه رشد کرده‌اند و به همان سبک وفادار مانده‌اند. از سوی دیگر، بسیاری از آن‌ها ژانر فانتزی را تنها مناسب کودکان می‌دانند و از تحول و پیچیدگی‌هایی که این سبک در گذر زمان تجربه کرده، بی‌خبرند. البته این موضوع درباره همه صادق نیست و نویسندگان و فیلم‌سازانی از همین نسل، شیفتگان پرشور این سبک هستند.

عناصر کلیدی ژانر فانتزی

۱. زمان: یا در گذشته یا آینده‌ای دور رخ می‌دهد، یا آن‌که کاملاً تخیلی است و به دوره‌ای خاص تعلق ندارد.

۲. مکان: یا جهان ساخته‌شده‌ای است که در دنیای واقعی وجود ندارد، یا نسخه‌ای دگرگون‌شده از یک مکان واقعی است.

۳. عناصر جادویی و ماورایی: ممکن است از اسطوره‌ها و فرهنگ‌های مختلف الهام گرفته شده باشد، یا کاملاً زاییده تخیل نویسنده باشد.

۴. قهرمان: معمولاً شخصیتی است که با نیرویی شرور مبارزه می‌کند، جهان را نجات می‌دهد یا صرفاً برای بقا می‌جنگد.

۵. نبرد خیر و شر: این تقابل، درون‌مایه‌ای است که در اغلب آثار فانتزی دیده می‌شود.

۶. پیام داستان: مفاهیمی چون ازخودگذشتگی، سرنوشت، شجاعت، صداقت و تأثیر قدرت از جمله مضامین رایج در این سبک هستند.

انواع ژانر فانتزی

۱. فانتزی حماسی: داستان‌هایی با نبردهای عظیم و قهرمانانی که درگیر سرنوشت ملت‌ها و سرزمین‌ها هستند. نمونه‌ها: ارباب حلقه‌ها، نغمه یخ و آتش، ارتدال.

۲. فانتزی مدرن: روایت‌هایی که در دنیای مدرن جریان دارند و شخصیت‌ها با چالش‌های فراطبیعی مواجه می‌شوند. نمونه‌ها: هری پاتر، اصیل‌ها، گرگ جوان، خاطرات خوناشام، میراث، فراطبیعی، ویرانگر در خدمت شماست، روباه نه دم،لوسیفر، شکارچیان سایه.

۳. فانتزی تیره: داستان‌هایی با حال و هوای تاریک و روان‌شناختی که قهرمانان آن در دنیایی بی‌رحم زندگی می‌کنند. نمونه‌ها: سریال قاضی جهنمی، بازی مرگ، مهمان، اهل جهنم، خانه شیرین.

فانتزی در سینمای چین

چین جدا از زیر مجموعه های جهانی برای خود زیر شاخه‌هایی مختص کشور خودش را راه انداخته و این سریال‌ها مورد توجه مخاطب‌های جهانی نیز است و طرفداران خود را دارد.

شیانشیا (Xianxia): روایت‌هایی با مضامین فلسفی که به خدایان، جادو، الهه‌ها و شیاطین می‌پردازند و جهان شخصیت‌ها در آسمان است. نمونه‌ها: عشق میان پری و شیطان، خاکستر عشق، نجوای آبی، تا پایان ماه.

ووشیا (Wuxia): داستان‌های رزمی که شخصیت‌ها در آن دارای قدرت‌های خارق‌العاده و جاودانه‌اند اما جهان آن‌ها روی زمین هستند و متعلق به فرقه های جاودانه هستند. نمونه‌ها: نگهبانان دافنگ، بی‌وقفه ،کلمه افتخار، سرزمین ارواح.

در هر دو ژانر تذهیب جنبه بسیار مهمی دارد، نوعی خودسازی و پرورش دادن قدرت درونی به حساب می‌آید.

از طریق هنرهای رزمی، مدیتیشن، تفکر فلسفی و تمرین تلاش می‌کنند نیروی درون خود را تقویت بکنند و قدرت جادویی خود را افزایش دهند.

تفاوت ژانر فانتزی با علمی‌تخیلی و سورئال

علمی‌تخیلی: مبتنی بر پیشرفت‌های علمی و فناوری‌های آینده‌نگرانه است.

سورئال: دنیایی غریب و غیرمعمول را به تصویر می‌کشد که از رویا و ناخودآگاه نشأت می‌گیرد.

فانتزی: جهانی مستقل با قوانین مخصوص خود دارد و نباید با دو ژانر دیگر اشتباه گرفته شود.

ژانر فانتزی از دیرباز توانسته تخیل انسان را به پرواز درآورد و او را به دنیایی فراتر از واقعیت ببرد. درک و پذیرش آن، به میزان آشنایی مخاطب با این سبک بستگی دارد. نسل جدید که با تنوع ژانری بیشتری رشد کرده، راحت‌تر این دنیا را می‌پذیرد، درحالی‌که نسل‌های پیشین با واقع‌گرایی بیشتری به سینما نگاه می‌کنند. بااین‌حال، فانتزی نه‌تنها ژانری مختص کودکان نیست، بلکه از پیچیدگی‌های روایی و فلسفی غنی‌ای برخوردار است که آن را به یکی از تأثیرگذارترین ژانرهای سینمایی و ادبی تبدیل کرده است.