پاکبان‌ها قربانی نبود تجهیزات مکانیزه شهری

نوزدهم اسفند گذشته، پاکبان جوانی که در تهرانسر مشغول نظافت معابر شهری بود در حادثه تصادف با خودروی پژو پارس کشته شد. راننده پژو پارس با سرعت بالایی که داشت، پس از برخورد با جدول حاشیه خیابان، به پاکبان شهرداری برخورد کرد و بر اثر شدت تصادف، مرد جوان قبل از رسیدن نیروهای اورژانس جان خود را از دست داد.

 24 ساعت پیش از آن نیز پاکبان دیگری که مشغول نظافت سطل‌های زباله شهری بود در شهر گرگان در حادثه برخورد خودروی پاترول به ‌شدت از ناحیه پا دچار جراحت و نقص عضو شد اما با وجود انتقال به بیمارستان، به دلیل شدت جراحات فوت کرد. 

این داستان همچنان ادامه دارد. پیش از آن هم 7 پاکبان در کرمان، گرگان، سنندج، کاشمر، مشهد و طرقبه در حادثه برخورد خودرو و موتورسیکلت در بامداد یا اواخر شب و در زمان خلوتی معابر جان باخته بودند، اما چرا چنین حوادثی به وقوع می‌پیوندند؟

مرگ خونین در نیمه شب

دلیل اصلی کشته شدن این تعداد پاکبان در ایران، در کنار بی‌احتیاطی رانندگان، کمبود تجهیزات مکانیزه برای رفت‌وروب معابر شهری و به‌ویژه شستشوی گاردریل‌ها در بزرگراه‌هاست. تعداد دستگاه‌های مکانیزه شستشو در تهران مشخص نیست اما در آذرماه سال 1402 رئیس سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران از ورود 400 دستگاه ماشین تخصصی رفت‌وروب به ناوگان این سازمان خبر داده بود.

با این حال همچنان تهران و اغلب شهرهای ایران با کمبود این دستگاه‌ها مواجه‌ هستند و شهرداری‌ها برای نظافت شهرها از شیوه‌های سنتی استفاده می‌کنند که در مناطق خطرناکی مانند حاشیه بزرگراه‌ها به قیمت جان پاکبان‌ها تمام می‌شود و این در حالی است که پاکبان‌ها در مواردی حتی از تجهیزات ساده‌ای مانند لباس‌های مخصوص دید در شب محرومند و همین موضوع، احتمال برخورد خودرو با آنها را افزایش می‌دهد.

شورای شهر تهران بارها از کمبود دستگاه‌های مکانیزه انتقاد کرده اما شهرداری که وظیفه نظافت شهر را به پیمانکاران سپرده است واکنشی درخوری به این انتقادات نداشته است.

وظیفه نظارت با شهرداری است

ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران، امروز با اشاره به  کشته شدن ۱۰ پاکبان در سال گذشته گفت: متأسفانه در بزرگراه‌ها همچنان از نیروی انسانی برای نظافت استفاده می‌شود؛ در حالی که این کار باید توسط ماشین‌های مخصوص انجام شود.

این عضو شورای شهر تهران با تأکید بر اینکه بارها در صحن شورا نسبت به این مسئله تذکر داده شده افزود: هرچند این موضوع در حیطه وظایف پیمانکاران است اما شهرداری نیز وظیفه نظارت دارد و باید سخت‌گیری بیشتری در این زمینه اعمال کند.

مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران، هم یکی دیگر از اعضای شورای شهر پایتخت است که بارها از این کمبودها و بی‌توجهی شهرداری به روش‌های نوین پاکیزه نگاه‌ داشتن شهر انتقاد کرده است.

او دی ماه پارسال در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها از توصیه‌هایی خبر داد که در روزهای نخست مدیریت شهری کنونی در حوزه پسماند و نظافت شهر از سوی این کمیسیون به مدیران شهری شده بود. اما نتیجه این توصیه‌ها به گفته پیرهادی مطلوب نبوده چون به گفته او «‌در جلسات روزهای نخست تلاش شد آخرین روش‌های کشورهای پیشرفته مورد بررسی قرار بگیرد اما خیلی علمی به این موضوع نگاه نشد.»

به گفته او با وجود آنکه  در سال اول، بودجه‌ای برای مکانیزه کردن رفت و روب در شهر تهران در نظر گرفته شد اما این بودجه هم نتوانست وضعیت را تغییر دهد.

پیرهادی این را هم اضافه کرده که ‌در برخی از شهرهای دنیا وسایل نظافت مکانیزه کوچک‌تری در سطح شهر وجود دارند که پیاده‌روها و معابر درجه دو را نظافت می‌کنند و قدرت جمع‌آوری خاک و گرد و غبارهای کوچک را هم دارند.

رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران ، استفاده از این تجهیزات را موثر دانسته اما در نهایت گفته «متأسفانه این اتفاق نیفتاد.»

تجربه کشورهای توسعه‌یافته

روش‌های سنتی رفت و روب شهری در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته منسوخ شده است. در این کشورها، سیستم‌های نظافت شهری به‌طور فزاینده‌ای به سمت مکانیزه شدن و استفاده از فناوری‌های نوین پیش رفته‌اند. هرچند همچنان نیروی انسانی نقش موثری در پاکیزه نگاه‌داشتن شهر ایفا می‌کند اما این نیروها اغلب در مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرند که امکان استفاده از تجهیزات مکانیزه وجود ندارد.

کشورهایی مانند ژاپن، آلمان، و سوئد از دستگاه‌های خودکار نظیر جاروهای مکانیزه، کامیون‌های جمع‌آوری زباله با سیستم‌های هوشمند و حتی ربات‌های نظافتچی (مثل ربات‌های تمیزکننده ایستگاه‌های قطار در ژاپن) استفاده می‌کنند.

برخی کشورهای اروپایی مانند آلمان و سوئیس با سیاست‌های بازیافت پیشرفته، حجم زباله‌های شهری را به حداقل رسانده‌اند که این امر فشار بر سیستم‌های نظافت را کاهش داده و نیاز به رفتگران سنتی را کم کرده است.

رفتگران در کشورهای توسعه‌یافته اغلب به عنوان اپراتور ماشین‌آلات، ناظران فرآیندهای بازیافت، یا مسئولان نظارت بر مناطق خاص فعالیت می‌کنند. اما همچنان رفتگران در مناطق تاریخی و باریک که استفاده از ماشین‌آلات بزرگ در آنها امکان‌پذیر نیست مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ترجیح کارگران ارزان به تجهیزات گران قیمت

مساحت مناطق رفت وروب روزانه تهران ، 100 میلیون متر مربع است و مردم پایتخت، روزانه بیش از هفت هزار تن زباله تولید می‌‌کنند، مدیریت این حجم از مساحت رفت و روب و  جمع آوری زباله بدون استفاده از دستگاه‌های مکانیزه امکانپذیر نیست.

مکانیزاسیون جمع‌آوری زباله در تهران به صورت جدی از زمان شهرداری محمدباقر قالیباف شروع شد اما به تدریج این روند با واگذاری نظافت شهر به پیمانکاران کند شد.

پیمانکاران شهرداری استفاده از نیروهای انسانی را به تجهیزات مکانیزه ترجیح می‌دهند چون برای آنها استفاده از نیروی انسانی که اغلب کارگران نوجوان یا مهاجران خارجی‌اند به‌صرفه‌تر است، سال 1402 انتشار فیلم کودک پاکبان با لباس سبز پاکبانی که دست‌هایش را از شدت سرما بغل کرده و از حقوق دومیلیونی‌اش برای رفت و روب شهر می‌گفت، باعث انتقادهای شدیدی در شورای شهر تهران به شهرداری شد.

مهدی اقراریان، رئیس کمیته حقوقی شورای شهر تهران، در آن زمان هم به‌کارگیری کودکان کار را که بیشتر نیز از اتباع کشورهای همسایه هستند حاصل «جمع آوری سنتی پسماند» دانسته و گفته بود راهکار تغییر این وضعیت، عمل کردن به مصوبه «طرح جامع پسماند» است.

علیرضا زاکانی، شهردار تهران، هم به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: معاونت خدمات شهری این موضوع را پیگیری و بررسی می‌کند و اگر صحت بکارگیری این کودک تأیید شود، قطعا شهرداری با آن برخورد خواهد کرد. اگر چه نتیجه آن مورد هیچ‌گاه مشخص نشد اما کشته‌شدن 10 پاکبان در سال گذشته نشان می‌دهد پیمانکاران شهرداری همچنان روش‌های سنتی رفت و روب شهر را به استفاده از تجهیزات مکانیزه ترجیح می‌دهند و تغییری در وضعیت خطرناک کار پاکبان‌ها تغییری ایجاد نشده است. موضوعی که نیازمند تغییر شیوه مدیریت پسماند در تهران و نظارت دقیق‌تر شهرداری بر پیمانکارانش یا بازپس گیری مدیریت نظافت شهر به دستان خود است.