جایگاه متفاوت مستند سازان در ایران
مهدی اسدی معتقد است نگاه و جایگاه مستند در ایران با بسیاری از کشورهای غربی، تفاوت اساسی دارد، آنجا مستند فقط یک گونه هنری نیست، بلکه بخش جدی از رسانه و فرهنگ به حساب می‌آید.
مهدی اسدی کارگردان سینما مستند در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اظهار کرد: در کشورهای دیگر حمایت‌های مالی مطلوب تا بودجه‌های پژوهشی و شبکه‌های پخش متنوع، همه چیز طوری طراحی شده که مستندساز بتواند راحت‌تر کار کند، تجربه کند و فیلم‌هایش را به دست مخاطب برساند.
برنده تندیس بهترین فیلم کوتاه مستند از دهمین جشنواره سینماحقیقت اضافه کرد: اینجا اما مستندسازها با وجود علاقه زیاد مردم به این نوع فیلم‌ها، معمولاً با محدودیت بودجه، دسترسی سخت به منابع و کمبود امکان نمایش مطلوب مواجه هستند. حتی جشنواره‌ها و اکران‌های محدود باعث شده است خیلی از فیلم‌ها به مخاطب اصلی خود نرسد و چرخه اقتصادی پایداری شکل نگیرد.
این مستندساز ادامه داد: در نهایت بیشتر مستندسازها با تکیه به علاقه و انگیزه شخصی کار می‌کنند. همین باعث شده آثار خلاقانه زیادی ساخته شود اما واقعیت این است که اگر بخواهیم این جریان ادامه‌دار باشد، لازم است در ساختار تولید و پخش مستند تغییرات جدی ایجاد شود تا فیلم‌ها دیده شوند و امکان ادامه کار برای سازنده‌ها فراهم شود.
اسدی در خصوص وضعیت صدور مجوز فیلم‌های مستند نیز گفت: به نظر من وضعیت تولید و صدور مجوز برای فیلم‌های مستند همچنان با چالش‌های جدی روبه‌روست. محدودیت منابع و محافظه‌کاری در نگاه سیاست‌گذاران و نهادهای متولی، از جمله شبکه‌های تلویزیونی، باعث شده آثار مستقل کمتر امکان تولید و نمایش پیدا کنند. هر از گاهی حضور مدیرانی با دیدگاه بازتر روزنه‌هایی از امید ایجاد می‌کند، اما کلیت فضا همچنان با رویکردی محافظه‌کارانه و تا حدی مخاطب‌گریز اداره می‌شود.
طرح کارت طلایی مستندساز به جایی نرسید
کارگردان فیلم «راه فیروزه» ادامه داد: در حوزه مجوزها هم نگاه محدودکننده و گاهی امنیتی مانع از آن می‌شود که مستندسازان بتوانند در بزنگاه‌های حساس نقش طبیعی و مسئولیت اجتماعی و هنری خود را ایفا کنند. نمونه اخیرش مشکلات همکاران مستندساز در ثبت و ضبط وقایع جنگ ۱۲ روزه اخیر بود که حتی به حذف تصاویر ضبط شده انجامید؛ اتفاقی که نه‌تنها به ثبت تاریخ لطمه می‌زند بلکه اعتماد جامعه مستندسازان را هم مخدوش می‌کند.
اسدی بیان کرد: برای بهبود این شرایط، نیاز به جسارت و واقع‌بینی در سطح مدیریت داریم؛ باید به مستندسازان اعتماد شود و سازوکارهایی امن و روشن برای ثبت و مستندسازی رویدادها ایجاد شود. چند سال پیش در هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند طرحی برای صدور «کارت‌های طلایی» ویژه مستندسازان عضو انجمن و با همکاری نیروی انتظامی مطرح شد تا امکان ثبت امن وقایع فراهم شود. با وجود استقبال اولیه نیروی انتظامی، این طرح به سرانجام نرسید؛ اما تجربه نشان داد که با تعامل و اعتماد متقابل می‌توان راهکارهایی عملی برای حمایت از مستندسازان پیدا کرد.
وی اضافه کرد: به‌طور کلی، اگر سیاست‌گذاری‌ها از رویکرد محافظه‌کارانه فاصله بگیرند و فضای اعتماد و همکاری شکل بگیرد، هم ثبت دقیق تاریخ امکان‌پذیر می‌شود و هم مستند، به‌عنوان هنری اجتماعی و فرهنگی، می‌تواند نقش واقعی خود را ایفا کند.
کارگردان فیلم «بوم‌های سنگی» درباره علت گرایش عموم مردم به فیلم داستانی نیز گفت: به‌نظرم سینمای داستانی به‌خاطر عناصر دراماتیک و امکانات روایی‌اش معمولاً راحت‌تر مخاطب را جذب می‌کند، از طرفی هم بودجه‌های بالاتری دارد که نتیجه‌اش می‌تواند پروژه‌های پرزرق‌وبرق‌تر و چشمگیرتر باشد.
اسدی ادامه داد: واقعیت این است که خیلی از مستندها از نظر کشش دراماتیک و تأثیرگذاری چیزی از فیلم‌های داستانی کم ندارند، حتی بعضی وقت‌ها جذاب‌ترند چون با زندگی واقعی سروکار دارند. مشکل اینجاست که این آثار معمولاً در چرخه نمایش درستی قرار نمی‌گیرند و به همین خاطر مخاطب گسترده‌ای آن‌ها را نمی‌بیند. اگر راهی باشد که این فیلم‌ها راحت‌تر به تماشاگر برسند، مطمئناً می‌توانند همان‌قدر تأثیر بگذارند و دیده شوند.
اغلب فیلم‌ها با بودجه شخصی تولید می‌شوند
کارگردان فیلم «جمعه قالی» با اشاره به مشکلات مستندسازها افزود: مستندسازها با مشکلات اساسی زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. مهم‌ترینشان تأمین منابع مالی برای تولید است؛ اغلب پروژه‌ها با بودجه‌های محدود یا شخصی ساخته می‌شوند که کار را بسیار سخت و فرسایشی می‌کند.
برنده تندیس بهترین فیلم مستند از جشنواره فیلم کوتاه تهران تصریح کرد: نبود امنیت شغلی و مادی هم باعث شده بسیاری از مستندسازان حرفه‌ای و باسابقه برای گذران زندگی به مشاغل دیگر، حتی کار در تاکسی‌های اینترنتی مثل اسنپ، روی بیاورند؛ در حالی که تجربه و تخصصشان می‌تواند در همین حوزه باقی بماند.
وی با بیان اینکه نگاه همراه با سوء‌ظن به فیلمسازان مستقل و نبود سازوکارهای شفاف برای اتصال به شبکه‌های حمایتی داخلی و خارجی، فضای کاری را محدودتر کرده است، اضافه کرد: مدتی پیش هم طرحی مطرح شد که قرار بود صنایع و شرکت‌های دولتی را موظف کند تولید فیلم‌های صنعتی‌شان را به مستندسازان حرفه‌ای عضو صنوف سینمایی بسپارند؛ طرحی که می‌توانست تحولی مثبت در شرایط اقتصادی مستندسازان ایجاد کند، اما سرانجام روشنی پیدا نکرد.
برنده جایزه بهترین فیلم کوتاه از جشنواره سینه وست استرالیا معتقد است برای بهبود این وضعیت، باید اعتمادسازی، ایجاد امنیت شغلی و طراحی مسیرهای پایدار حمایت مالی و توزیع آثار در اولویت قرار گیرد تا مستندسازان بتوانند بدون دغدغه معیشت و محدودیت‌های غیرضروری، به رسالت اجتماعی و فرهنگی خود عمل کنند.
اسدی گفت: به نظرم همه فیلمسازها ایده‌ها و موضوعاتی در ذهن دارند که دوست دارند روزی فرصت ساختشان را پیدا کنند. من شخصاً به موضوعاتی علاقه دارم که به تاریخ و بازتابش در جهان امروز می‌پردازند، اما با زبانی تجربی و مدرن. برای مثال، سال‌ها روی شهر ری و سرگذشت تاریخی آن تحقیق کرده‌ام؛ شهری که سرگذشت و رد پای نسل‌های بسیاری از آدم‌ها را در خود دارد، از پادشاهان و عالمان گرفته تا هنرمندان و سیاحان از دل این پژوهش‌ها به روایتی مدرن رسیدم؛ آمیزه‌ای از «هزار و یک شب»، قهرمان بوف کور، ساکنان گمنام ری، مارکوپولو و زکریای رازی؛ نگاهی عمیق و متفاوت به شهری مهم که زیر غبار زمان و تاریخ فراموش شده است.
این کارگردان معتقد است این نوع طرح‌های تجربی با نگاه متفاوت، متأسفانه کمتر مورد توجه سیستم‌های حمایتی قرار می‌گیرند، اما همچنان دغدغه شخصی من و هم‌صنفانم هستند و امیدوارم روزی امکان ساختشان فراهم شود.
