چالش تازه در روابط سوریه و روسیه؛ بازگشایی درهای دمشق به روی کیف

دمشق و کیف پس از سه سال وقفه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. این تحول در جریان دیدار احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه، و ولودیمیر زلنسکی، همتای اوکراینی‌اش، در حاشیه هشتادمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک اعلام شد.

زلنسکی از این تصمیم استقبال کرد و بر آمادگی اوکراین برای حمایت از سوریه در مسیر ثبات تأکید کرد. دمشق نیز ابراز امیدواری کرد که این گام به ایجاد «مشارکت‌های استراتژیک» در حوزه‌های گوناگون بینجامد.

اوکراین در سال ۲۰۲۲ روابط خود را با دمشق قطع کرده بود، پس از آنکه دولت بشار اسد مناطق اشغالی اوکراین توسط روسیه را به رسمیت شناخت. اکنون این بازگشایی نه تنها جنبه دیپلماتیک دارد، بلکه روابط حساس دمشق و مسکو را نیز به آزمون می‌گذارد.

انگیزه‌های دمشق از نزدیکی به کیف

تحلیلگران معتقدند سیاست جدید دمشق در درجه نخست برای شکستن انزوای بین‌المللی و ایجاد روابط متوازن با قدرت‌های جهانی دنبال می‌شود.

منتصر البلبل، پژوهشگر امور اوکراین، این نزدیکی را بخشی از «همبستگی انقلابی سوریه با اوکراین علیه دشمن مشترک، روسیه» می‌داند. به گفته او، تجربه دو ملت از مداخله نظامی روسیه شباهت‌هایی دارد و پیروزی اوکراین می‌تواند پیامدهای مستقیم بر سوریه داشته باشد.

از نظر عملی نیز، فشارهای اقتصادی و کاهش حمایت‌های روسیه سوریه را به سمت یافتن جایگزین‌های جدید سوق داده است. گزارش‌ها حاکی است که مسکو در دوره پس از سقوط رژیم اسد عرضه گندم و نفت را به حالت تعلیق درآورد؛ در مقابل، اوکراین با ارسال محموله‌های غلات و کمک‌های غذایی به سوریه در سال ۲۰۲۵ نشان داد که مایل به ایفای نقش جایگزین است.

سکوت معنادار مسکو

با وجود حساسیت موضوع، کرملین تاکنون واکنش رسمی به این تحولات نشان نداده است. تنها یک روز پس از اعلام بازگشایی روابط، وزیر خارجه سوریه در نیویورک با سرگئی لاوروف دیدار کرد؛ اقدامی که به گفته برخی کارشناسان نشان می‌دهد دمشق در تلاش است موازنه‌ای میان دو طرف حفظ کند.

رامی الشاعر، مشاور سیاست خارجی روسیه، در گفت‌وگو با الجزیره نت تأکید کرده که مسکو این تحولات را بخشی از حق حاکمیتی سوریه می‌داند. با این حال، تحلیلگران دیگر بر این باورند که روسیه به‌زودی برای جلوگیری از کاهش نفوذ خود در سوریه وارد عمل خواهد شد.

منافع متقابل و پیوندهای راهبردی

علیرغم گشایش به سوی کیف، روابط سوریه و روسیه همچنان بر پایه منافع مشترک تعریف می‌شود. مسکو حضور نظامی خود در پایگاه طرطوس را یک رکن استراتژی خاورمیانه‌ای‌اش می‌داند و دمشق نیز همچنان به حمایت روسیه در مسائل امنیتی، به‌ویژه در قبال حملات اسرائیل و پرونده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، نیاز دارد.

رائد جبر، پژوهشگر امور روسیه، معتقد است که آنچه امروز بر روابط حاکم است نه تاکتیک‌های مقطعی، بلکه منافع راهبردی است. او می‌گوید همکاری‌های میدانی مانند گشت‌های مشترک در قامشلی می‌تواند به مناطق دیگر نیز گسترش یابد.

سیاست گسست از میراث گذشته

با این حال، رهبری جدید سوریه به‌دنبال آن است که از سیاست‌های وابستگی مطلق به یک قدرت خارجی ـ که در دوره پیشین تجربه شد ـ فاصله بگیرد. احمد الشرع در سخنرانی‌های خود در نیویورک تأکید کرد که کشورش به دنبال «تعادل در روابط خارجی» و گشودگی به روی همه کشورهاست.

برخی ناظران این رویکرد را «سیاست گسست از میراث گذشته» می‌نامند. به باور آنان، هرچه تعامل سوریه با غرب بیشتر شود، نقش روسیه در این کشور ناگزیر کاهش خواهد یافت.

اسامه البشیر، پژوهشگر سیاسی، بازگشت دمشق به کیف را بخشی از تلاشی آگاهانه برای ورق زدن صفحه گذشته می‌داند. او می‌گوید این تغییر نه تنها دیپلماتیک، بلکه پیام روشنی به مردم سوریه است که رهبری جدید به دنبال مشروعیت از طریق بهبود شرایط زندگی و پایان انزواست.

بازگشایی روابط سوریه و اوکراین تحولی مهم در صحنه سیاست خارجی دمشق است؛ تحولی که در عین حال می‌تواند چالش‌های تازه‌ای برای روابط سنتی سوریه و روسیه ایجاد کند. اگرچه دو طرف هنوز منافع مشترک جدی دارند، اما روندهای اخیر نشان می‌دهد که سوریه به‌دنبال استقلال بیشتر در تصمیم‌گیری‌های خود است.

این رویکرد، در صورت تداوم، می‌تواند نه تنها جایگاه سوریه را در عرصه بین‌المللی بازتعریف کند، بلکه معادلات سنتی مسکو در خاورمیانه را نیز با تغییراتی بنیادین روبه‌رو سازد.

منبع: الجزیره