آیا روسیه مقابل مثلث اروپایی می‌ایستد؟
زینب اسماعیلی - روزنامه‌نگار
بیش از یک‌صد سال از توافقات ترکمانچای و گلستان گذشته و هنوز نگاه‌ها در تهران نسبت به مسکو لایه‌های جدی از بی اعتمادی دارد البته این بی‌اعتمادی تنها به آن تلخی تاریخی مرتبط نیست که در قطعنامه‌هایی جدیدالوقوع هم، مسکو نقش مثبتی ایفا نکرده است. حالا و در تابستان داغ پیش‌رو، روسیه یک‌بار دیگر روی پلی ایستاده که می‌تواند برگ جدیدی از تاریخ رابطه دو کشور را بنویسد؛ یا به تسهیل‌گران چکاندن ماشه بپیوندد یا مقابل چکاندن ماشه بایستد.
آن‌چه در شهریور پیش‌رو انتظار می‌رود که به وقوع بپیوندد اقدام مثلث اروپایی به فعال کردن مکانیسم بازگرداندن قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران است که در سررسید قطعنامه 2231 که به برجام وجاهت حقوقی می‌داد، می‌تواند به وقوع بپیوندد. اگرچه هنوز نمی‌توان به قطعیت گفت آنها این اقدام را انجام خواهند داد اما شواهد این امر را قطعی نشان می‌دهد. حال در شرایط فعلی، روسیه در مقابل قطعنامه احتمالی شورای امنیت که قطعنامه‌های پیشین را باز خواهد گرداند چه اقدامی خواهد کرد؟
بدیهی است که این بزنگاه مهمی برای رابطه بیش از پانصد ساله دو کشور همسایه است.
در این شرایط علی لاریجانی به مسکو سفر کرد و با اطلاع رسانی قطره چکانی که در مورد سفرهایی از این دست صورت می‌گیرد، ابهاماتی را برانگیخت. در حالی‌که پیش از این‌هم ابهاماتی در مورد وضعیت رابطه ایران با روسیه در شرایط فعلی وجود داشت.
با توجه به توضیحات اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، علی لاریجانی به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری به این سفر رفته و دیدار سازنده‌ای با رئیس‌جمهوری روسیه داشته است. همچنین بقایی توضیح داده که آقای لاریجانی حامل پیام و دیدگاه‌های کلان جمهوری اسلامی ایران درباره تحولات منطقه‌ای، مسایل بین‌المللی و روابط دوجانبه بود.
اینکه با توجه به تراکم موضوعات در حوزه دیپلماسی در شرایط فعلی کسی مانند علی لاریجانی با سابقه کار سیاست داخلی و مذاکرات و اعتمادی که لایه‌های اصلی نظام به او دارند، کمک کار دولت باشد، امر مثبتی است. پیش از این‌هم علی اکبر ولایتی به‌عنوان مشاور رهبری چنین ماموریت‌هایی را برعهده داشت.
اما مسئله فارغ از فرد در شرایط فعلی موضوع است. می‌دانیم که کمتر از چهار هفته پیش عباس عراقچی در بحبوحه جنگ و از استانبول به مسکو رفت و ملاقاتی با ولادیمیر پوتین انجام داد. آیا وضعیت از آن زمان تاکنون تغییر محسوسی داشته؟ حافظه اتفاق خاصی را در این مدت ثبت نکرده است. آیا مقامات ایران از واکنش نه تند و نه کند روسیه به تجاوز رژیم اسرائیل به ایران رضایت دارند؟ بعید است. برخی شنیده‌‌ها حاکی از نارضایتی ایران از نحوه موضع‌گیری‌های اخیر مسکو است اما بعید است علی لاریجانی این نارضایتی‌ها را انتقال داده باشد و احتمالا تنها برگی به نارضایتی‌های پانصد سال اخیر تهران از مسکو افزوده می‌شود.
به نظر می‌رسد یکی از دستور کارهای احتمالی سفر لاریجانی به روسیه می‌تواند یافتن یا پیشنهاد ساز و کاری برای برون رفت از خطر مکانیسم ماشه باشد. این ابهام وجود دارد که تا موعد شهریور و فعال شدن مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها، روسیه در چه زمینی بازی می‌کند؟ نشانه‌های موجود فعلا جواب این سوال را ساده می‌کند و به اعتبار تنش‌های موجود بین اروپا و روسیه احتمال می‌رود که مسکو با ایران همراهی کند. اما این معادله بدون در نظر گرفتن بازی احتمالی روسیه و امریکا یا بهتر بگوییم بازی پوتین و ترامپ است. ممکن است ترامپ برگ برنده ای در مقابل اوکراین برای روسیه رو کند و در آن شرایط پوتین زمین بازی‌اش را به نفع امریکا و اروپا عوض کند. در این شرایط ایران بازنده بازی بزرگ آنها خواهد بود و دستش به جایی بند نخواهد بود غیر از گلایه‌های همیشگی که خواهد کرد.
اما ممکن است گزینه دیگری از سوی ایران به روسیه و چین پیشنهاد شود. گزینه خروج آنها از برجام تا بدین ترتیب بتوانند از گزینه وتو در جلسه شورای امنیت برخوردار شوند. باید دید که آیا علی لاریجانی خواهد توانست در شرایط فعلی مسکو را همراه ایران نگه دارد یا خیر؟
ایران به همراه روسیه و چین اکنون در پیچ تاریخی عبور برجام از زیر شمشیر اسنپ‌بک یا همان مکانیسم ماشه هستند. چه بخواهیم یا نخواهیم در ماه‌های آینده نیازمند ارتباطات بیشتر سه ضلع ایران، روسیه و چین هستیم و باید دید که آیا این مثلث می‌تواند سه گانه اروپایی‌ها را شکست بدهد؟
سخنان مقامات نشان می دهد که خطر لغو آتش بس و احتمال تجاوز مجدد از سوی رژیم اسرائیل به ایران در ذهن همه وجود دارد و در چنین شرایطی از مجوز استفاده از حریم هوایی کشور تا محکومیت حملات و دادن تسلیحات می‌تواند در رابطه کشورهای دوست اثرگذار باشد. به‌ویژه آن‌که از تعاملات روسیه و اسرائیل نیز نباید غافل شد.
خطر بیخ گوش ماست و مشخص نیست با سفرهایی نظیر سفر علی لاریجانی به مسکو، حتی در مقام فرستاده ویژه رئیس جمهوری، بتوان برگی را برگرداند.
