فقط ایران از مکانیسم حل اختلافات استفاده کرده است
استاد دانشگاه تهران گفت: ما در برجام موردی به نام اسنپ‌بک و مکانیسم ماشه نداریم و آنچه داریم، مکانیسم حل اختلافات است که در مواد ۳۶ و ۳۷ لحاظ شده است.
ساسان کریمی، استاد دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با آوش ضمن ارائه توضیحاتی درباره برجام و مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا گفت: برجام توافق سیاسی است، معاهده نیست. توافق سیاسی ذات داوطلبانه‌ای درون خودش دارد البته چون برجام ضمیمه قطعنامه شورای امنیت شده تضمین و لازم‌الاجرا بودن آن مربوط به قطعنامه شورای امنیت است. ذات داوطلبانه‌ای که خود برجام دارد جزو دستورالعمل تیم ایرانی بود، تیمی که از ایران و تیمی که از طرف جمهوری اسلامی ایران مذاکره می‌کرد این دستورالعمل را داشت که همه اقداماتی که انجام می‌دهد، تعهدات آن برگشت‌پذیر باشد.
او افزود: طرف مقابل هم می‌خواست این برگشت‌پذیری را در تعهدات و اقدامات داشته باشد. ما در برجام موردی به نام اسنپ‌بک و مکانیسم ماشه نداریم و آنچه داریم، مکانیسم حل اختلافات است که در مواد ۳۶ و ۳۷ لحاظ شده است. البته ماده ۲۶ را هم داریم که جزو مکانیسم حل اختلافات نیست اما با آن مرتبط است. ذات اینکه مکانیسم مذکور چرا در برجام است بنابر برگشت‌پذیری اقدامات است. ما می‌خواستیم همه اقدامات هسته‌ای که جزو تعهدات بودند، بازگشت‌پذیر باشند طرف مقابل هم همین خواسته را داشت.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: تا اینجا کار همه موارد کاملاً متقابل و متوازن بود آنچه در برجام تحت عنوان مکانیسم حل اختلافات به وجود آمد یک نوع پاسخ به بازگشت‌پذیری مورد نظر ایران است. براساس ماده ۲۶ برجام، ایران باید از برجام منتفع می‌شد و اگر این اقدام صورت نمی‌گرفت، می‌توانست نسبت به کاهش تعهدات خود اقدام کند. همین اتفاق هم افتاد یعنی ایران منتفع نشد. با یک سال تأخیر که صبر استراتژیک نامیده شد ایران به کاهش تدریجی، نجیبانه و بازگشت‌پذیری تعهدات خود اقدام کرد. یعنی اقدامات اصلاحی ایران تدریجی، گام‌به‌گام و برگشت‌پذیر بود. نکته دیگر اینکه فقط ایران تا این لحظه از مکانیسم حل و اختلافات استفاده کرده است.
کریمی در واکنش به اینکه با روی کار آمدن دولت جدید ترامپ، جناح تندرو به اروپایی‌ها فشار می‌آورد و توصیه می‌کند از اسنپ بک علیه ایران استفاده کند آیا اروپا می‌تواند مدعی این مکانیسم شود؟ افزود: واقعیت این است که این موضوع دو لایه دارد. آن کسی که تا این لحظه از مکانیسم ماشه استفاده کرده جمهوری اسلامی ایران است. اروپایی‌ها از جهت مکانیکی می‌توانند این اقدام را انجام دهند اما از جهت مشروعیت حقوقی خیر، چراکه اقداماتی که ایران انجام داده جبرانی و اصلاحی بودند. ایران نقض تعهد نکرده بلکه براساس برجام و آنچه در ماده ۲۶ پیش‌بینی شده اقدام به کاهش تعهدات کرده است.
این تحلیلگر تصریح کرد: اگر طرف مقابل بخواهد مکانیسم سازوکار حل اختلافات و اسنپ بک را فعال کند کار غلط و نامشروعی انجام داده است چراکه ایران در راستای اقدامات جبرانی و اصلاحی عمل کرده است. از نظر مکانیکی امکان وقوع این اتفاق وجود دارد به دلیل اینکه ما در محیط بین‌الملل چیزی به نام دادگاه نداریم لذا در بدترین شرایط همه چیز به قبل از برجام برمیگردد. علاوه براینکه ما از جهت هسته‌ای به پیش از برجام برنگشتیم و خیلی پیش‌تر رفتیم.
کریمی در واکنش به اینکه اگر اروپایی‌ها خواستار فعال شدن اسنپ‌بک شوند نقش چین و روسیه چه خواهد بود؟ اظهار کرد: می‌توانند رأی ندهند اما مکانیسم رأی گرفتن برعکس است. چین و روسیه نمی‌توانند وتو کنند. تعلیق و یا انجام نشدن تحریم‌ها و آن ۶ قطعنامه مجدداً رأی‌گیری می‌شود لذا امکان وتو توسط چین و روسیه وجود ندارد.
او در مورد اینکه اگر طرف مقابل اعلام کند که ایران به تعهداتش پایبند نبوده این موضوع مجدداً به سازمان ملل برمیگردد؟ ادامه داد: خیر، چون لغو قطعنامه‌ها رأی‌گیری می‌شود طبیعتاً رأی نمی‌آورد بنابراین قطعنامه‌های ۱۶۹۶ تا ۱۹۲۹ که مربوط به سال‌های ۸۶ تا ۹۱ هستند، برمی‌گردند و اجرایی می‌شوند.
این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه بنابراین قطعنامه ۲۲۳۱ ملاک قرار نمی‌گیرد؟، افزود: خیر، دیگر ملاک نیست.
کریمی در پاسخ به اینکه ایران از نظر حقوقی و سیاسی چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟ اظهار کرد: دست ایران باز است. اقداماتی که ایران انجام داده جبرانی و اصلاحی بوده است. لذا ایران می‌تواند آپشن‌ها و انتخاب‌های خود را در جهت نوع دیگری از بازدارندگی انجام دهد.
او با اشاره به سرانجام قطعنامه ۲۲۳۱ و اینکه اگر این قطعنامه لغو شود و قطعنامه‌های بعدی برگردند آیا روسیه و چین امکان این را در شورای امنیت دارند که روی پرونده ایران نظر دهند، ادامه داد: همیشه این امکان را دارند. این دو کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند. معنایش این است که هرگونه لغو کردن قطعنامه‌ها، آنچه در برجام، تثبیت حق غنی‌سازی و اذعان طرف‌ها و شورای امنیت به حق غنی‌سازی ما در خاک خودمان هست، نیازمند یک تلاش بسیار زیاد است.
کریمی ضمن ارزیابی رفتار اروپایی‌ها خاطرنشان کرد: به نظر من اروپایی‌ها در همه معاملاتی که در دوران جدید ترامپ در جهان برقرار شده، کنار گذاشته شدند و تحقیری را تجربه می‌کنند که امکان دارد موضع آنها را رادیکال‌ها و تندتر کند. در نتیجه ممکن است برای اظهار وجود نه فقط مقابل ما بلکه مقابل ترامپ به تثبیت نقش‌آفرینی خود بپردازند.
او در واکنش به اینکه بنابراین همه موارد به مذاکرات ایران و آمریکا برمیگردد، یادآور شد: به احتمال زیاد البته به لحاظ حقوقی جلوی اروپایی‌ها را نمی‌گیرد اما به لحاظ سیاسی به احتمال زیاد ایالات متحده این توان را خواهد داشت که توافق را به ۳ کشور اروپایی و اتحادیه اروپا تحمیل کند.
