دیپلماسی سایبری؛ سلاح بی‌صدا اما موثر در خاورمیانه
در حالی که خاورمیانه همچنان میدان رقابت‌های ژئوپلیتیکی است ایران با بهره‌گیری از قدرت سایبری نوعی فشار دیپلماتیک نوین را اعمال می‌کند؛ ابزاری کم‌هزینه، غیرمستقیم و موثر در عرصه سیاست خارجی.
زمستان ۲۰۲۲ وب‌سایت‌های چند نهاد دولتی اسرائیل برای چند ساعت از دسترس خارج شدند. روی صفحات هک‌شده پیام‌هایی به زبان فارسی و عبری ظاهر و برخی اطلاعات فنی از زیرساخت‌های این کشور فاش شد. شرکت‌های امنیتی این حمله را نوعی عملیات از نوع DDoS دانستند و احتمال دخالت گروه‌های منتسب به ایران را مطرح کردند. این رویداد در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای وین رخ داد و از نظر ناظران بین‌المللی بخشی از تلاش ایران برای نمایش قدرت در جبهه‌ای کمتر ملموس اما راهبردی بود، عرصه سایبری.
در جهانی که جنگ‌ها دیگر محدود به مرزهای جغرافیایی نیستند فضای سایبری به صحنه‌ای جدید برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل شده است. ایران، اسرائیل، عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در قابلیت‌های دفاعی و تهاجمی سایبری کرده‌اند اما آنچه ایران را متمایز می‌سازد بهره‌گیری از این توان به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی غیرمستقیم است چیزی که در این گزارش با عنوان «دیپلماسی سایبری» از آن یاد می‌شود.
دیپلماسی سایبری به‌معنای استفاده هدفمند از ابزارهای دیجیتال – شامل حملات سایبری، نفوذ اطلاعاتی یا افشای اسناد – برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی است. در شرایطی که ایران سال‌ها با تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی مواجه بوده این ابزار کم‌هزینه و نسبتاً ایمن جایگاهی کلیدی در راهبرد منطقه‌ای کشور یافته است.
طبق گزارش شرکت امنیت سایبری FireEye، ایران در سال‌های اخیر حملاتی هدفمند علیه زیرساخت‌های اسرائیل انجام داده است. در مقابل حملات سایبری اسرائیل به ایران نشان‌دهنده شدت یافتن این رقابت در فضای دیجیتال است. ایران همچنین تلاش کرده است با بهره‌گیری از دانش فنی قدرت‌هایی مانند چین و روسیه توان دفاعی و تهاجمی سایبری خود را توسعه دهد.
با این حال استفاده از دیپلماسی سایبری بدون چالش نیست. خطر اشتباه محاسباتی و تبدیل یک حمله سایبری به تنش نظامی همواره وجود دارد. علاوه بر آن برتری فنی کشورهایی چون آمریکا و اسرائیل در حوزه سایبری، ایران را در معرض پاسخ‌های بالقوه شدید قرار می‌دهد.
هرچند دیپلماسی سایبری برای ایران به ابزاری مؤثر برای تأثیرگذاری بر معادلات منطقه‌ای بدون ورود به درگیری مستقیم تبدیل شده است. در خاورمیانه‌ای پرآشوب که ابزارهای سنتی دیپلماسی گاه ناکارآمد جلوه می‌کنند بهره‌گیری از توان سایبری نشان‌دهنده تطبیق تهران با شرایط جدید جنگ‌های فناوری‌محور است. با وجود مخاطرات احتمالی این راهبرد می‌تواند جایگاه ایران را در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه مستحکم‌تر کند.
