هفت‌سینِ ممنوعه؛ سنتی که باید متوقف شود
حفاظت از محیط زیست، مسئولیت همه ماست و باید به حفظ طبیعت کمک کرد و این پیام را به نسل‌های بعدی منتقل کرد که نوروز، جشن زندگی است، نه تخریب آن!
نوروز، جشن طبیعت، بهار و زندگی است، اما سال‌هاست که برخی موجودات زنده قربانی این جشن می‌شوند. سمندر لرستانی، لاک‌پشت گوش‌قرمز، مارهای آبی و گیاه مهاجم سنبل آبی، مهمانان ناخوانده‌ی سفره‌های هفت‌سین هستند. شاید تصور کنید که با خرید یک سمندر کوچک، تنها یک نماد زنده به سفره خود اضافه کرده‌اید، اما در حقیقت، این کار باعث نابودی نسل این گونه‌های ارزشمند و تخریب اکوسیستم می‌شود.
سرهنگ جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست، درباره این موضوع هشدار داده و می‌گوید که مردم از خرید گونه‌های مارهای آبی، لاک‌پشت آبی، سمندر لرستانی و گونه گیاهی سنبل آبی پرهیز کنند. بهترین راه مقابله، نخریدن این گونه‌هاست. چرا که تا وقتی تقاضا وجود داشته باشد، تخلف نیز ادامه خواهد داشت.
چرا این گونه‌ها برای محیط زیست خطرناک هستند؟
سمندر لرستانی یکی از در خطر انقراض‌ترین گونه‌های دوزیستان ایران است که تنها در برخی مناطق زاگرس زندگی می‌کند. زیستگاه طبیعی این جانور به دلیل قاچاق و تغییرات اقلیمی در معرض نابودی است. هر سال، هزاران سمندر از طبیعت جدا شده و بسیاری از آن‌ها به دلیل شرایط نامناسب نگهداری، زنده نمی‌مانند.
برخلاف تصور عموم لاک‌پشت گوش‌قرمز، لاک‌پشت بومی ایران نیست و یک گونه مهاجم محسوب می‌شود. رهاسازی آن در طبیعت باعث برهم خوردن تعادل اکوسیستم، نابودی گونه‌های بومی و انتقال بیماری‌ها می‌شود.
شکار و خرید و فروش این مارهای آبی باعث کاهش جمعیت آن‌ها و افزایش بی‌رویه جوندگان و سایر حشرات در طبیعت می‌شود که مشکلات جدیدی برای اکوسیستم به وجود می‌آورد.
سنبل آبی یک گیاه مهاجم بسیار خطرناک است که در بسیاری از نقاط دنیا باعث از بین رفتن اکسیژن آب و نابودی زیستگاه‌های آبی شده است. در ایران، این گیاه در تالاب‌های شمالی گسترش یافته و به یکی از بحران‌های محیط‌زیستی تبدیل شده است.
برخی از این گونه‌ها به اشتباه وارد سنت‌های نوروزی شده‌اند. سمندر به دلیل رنگ خاص و حرکت آرامش، به‌عنوان نمادی از زندگی و برکت شناخته شد، لاک‌پشت نیز به نشانه عمر طولانی و ثبات در برخی سفره‌ها قرار گرفت. اما این باورها پایه علمی و فرهنگی معتبری ندارند و تنها نتیجه آن، به خطر افتادن محیط زیست است.
بر اساس گزارش سازمان محیط زیست، سالانه بیش از ۵۰ هزار سمندر لرستانی از زیستگاه‌های طبیعی زاگرس جمع‌آوری شده و قاچاق می‌شود. در سال ۱۴۰۲، بیش از ۳۵ هزار لاک‌پشت گوش‌قرمز توسط ماموران یگان حفاظت محیط زیست کشف و ضبط شده است. تجارت غیرقانونی سنبل آبی طی یک دهه اخیر، باعث آلودگی بیش از ۳۰۰۰ هکتار از تالاب‌های ایران شده است که خسارت جبران‌ناپذیری به اکوسیستم‌های آبی کشور وارد کرده است.
طبق اعلام یگان حفاظت محیط زیست، در نوروز ۱۴۰۲، بیش از ۲۰۰ فروشنده غیرمجاز گونه‌های وحشی دستگیر شدند، اما همچنان تقاضا برای این گونه‌ها، انگیزه‌ای برای قاچاقچیان ایجاد می‌کند. شاید بازوی قوی‌تری برای جلوگیری از این روند معیوب و کوتاه کردن دست مافیا این خرید و فروش‌ها لازم است تا از بر هم زدند نظم اکو سیستم جوگیری کرد.
از خودمان شروع کنیم؛ چه چیزی را جایگزین کنیم؟
برای داشتن یک سفره هفت‌سین (که نماد آشتی انسان با طبیعت است) زیبا که آسیبی به طبیعت نزند، می‌توان از جایگزین‌های مناسب استفاده کرد برای مثال ماهی‌های زینتی غیربومی مانند گلدفیش نیز گزینه خوبی نیستند، زیرا خرید و رهاسازی آن‌ها در طبیعت، باعث تهدید اکوسیستم‌های آبی می‌شود. به جای آن می‌توان از ماهی‌های بومی ایران در آکواریوم‌های خانگی نگهداری کرد.
گیاهان طبیعی آپارتمانی مانند بامبو، گندمی، حسن یوسف و کاکتوس می‌توانند جایگزین سنبل آبی باشند. مجسمه‌های سفالی و شیشه‌ای از حیوانات می‌توانند بدون آسیب به محیط زیست، نمادهایی زیبا برای سفره هفت‌سین باشند. استفاده از صنایع‌دستی سنتی مثل ظروف قلم‌زنی و میناکاری، به جای خرید موجودات زنده، هم به حفظ محیط زیست کمک می‌کند و هم از هنر ایرانی حمایت می‌کند.
حفاظت از محیط زیست، مسئولیت همه ماست. با نخریدن این گونه‌ها، می‌توان به حفظ طبیعت کمک کرد و این پیام را به نسل‌های بعدی منتقل کرد که نوروز، جشن زندگی است، نه تخریب آن.
