بازدهی بالای سرمایه‌گذاری؛ فرصت‌ طلایی اقتصاد ایران

آرمان امروز در گزارشی نوشت:

در سال‌های اخیر، اقتصاد ایران علی‌رغم چالش‌های ناشی از تحریم‌های بین‌المللی و نوسانات جهانی، به عنوان یکی از بازارهای جذاب برای سرمایه‌گذاران ظاهر شده است. بر اساس داده‌های سازمان بورس و اوراق بهادار ایران، ارزش پرتفوی سرمایه‌گذاران خارجی در بورس تهران از حدود ۹۰ تریلیون ریال (معادل ۹۰ میلیون دلار) در اکتبر ۲۰۲۴ به بیش از ۲۱۰ تریلیون ریال (۲۱۰ میلیون دلار) در اکتبر ۲۰۲۵ افزایش یافته که نشان‌دهنده دو برابر شدن سرمایه‌گذاری خارجی در یک سال است. این رشد چشمگیر، در حالی رخ می‌دهد که بازدهی سرمایه‌گذاری در ایران، به ویژه در بخش‌های بورس، املاک و صنایع غیرنفتی، به طور قابل توجهی بالاتر از کشورهای همسایه مانند ترکیه، عراق، پاکستان و عربستان سعودی است. برای مثال، نرخ بازدهی متوسط سالانه در بورس تهران در سال ۲۰۲۵ حدود ۱۳۱% گزارش شده، در حالی که این نرخ در بورس استانبول (ترکیه) حدود ۲۵% و در عربستان حدود ۱۵% بوده است. این پدیده، که ریشه در عوامل ساختاری و موقعیتی اقتصاد ایران دارد، نه تنها فرصت‌های جدیدی برای رشد اقتصادی ایجاد کرده، بلکه سؤالاتی را درباره پایداری و بهره‌برداری از آن مطرح می‌سازد.

علل بازدهی بالای سرمایه‌گذاری در ایران

بالا بودن بازدهی سرمایه‌گذاری در ایران نسبت به همسایگان، نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، جغرافیایی و ساختاری است که ایران را به یک بازار پرپتانسیل تبدیل کرده است. نخست، موقعیت ژئوپلیتیک استراتژیک ایران نقش کلیدی ایفا می‌کند. ایران با ۱۵ کشور هم‌مرز است و به عنوان هاب تجاری بین اروپا، آسیای مرکزی و خلیج فارس عمل می‌کند. این موقعیت، دسترسی به بازارهای منطقه‌ای را تسهیل کرده و هزینه‌های لجستیکی را کاهش می‌دهد. برای نمونه، ذخایر ارزی ایران بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است که تقریباً ۱۰ برابر ترکیه و ۵ برابر پاکستان است، و این امر ثبات نسبی در برابر نوسانات ارزی فراهم می‌کند. در مقایسه، ترکیه با تورم بالای ۷۰% در سال ۲۰۲۵، بازدهی واقعی سرمایه‌گذاری را کاهش داده است.

دوم، منابع طبیعی غنی ایران، به ویژه در بخش نفت و گاز، بازدهی را افزایش می‌دهد. ایران دومین ذخایر گاز طبیعی جهان را داراست و بیش از ۵۰% GDP آن از خدمات و صنایع غیرنفتی ناشی می‌شود، که تنوع اقتصادی را تضمین می‌کند. در حالی که عربستان سعودی وابستگی ۸۰% به نفت دارد، ایران با توسعه صنایع پتروشیمی و معدنی، ریسک‌های قیمتی نفت را کاهش داده و بازدهی متوسط ۲۰-۳۰% در این بخش‌ها را به ارمغان آورده است. علاوه بر این، نیروی کار جوان و تحصیل‌کرده (با نرخ بیکاری ۸.۸% در ۲۰۲۵) هزینه‌های تولید را پایین نگه می‌دارد. جمعیت ۸۵ میلیونی ایران، بازار مصرفی عظیمی ایجاد کرده که رشد ۳.۷% GDP در سال ۲۰۲۴/۲۵ را پشتیبانی می‌کند، در حالی که رشد GDP ترکیه تنها ۲.۵% و پاکستان ۱.۸% بوده است.

سوم، عوامل اقتصادی داخلی مانند تورم بالا (حدود ۳۹%) و نوسانات ارزی، بازدهی اسمی را افزایش می‌دهد. سرمایه‌گذاران خارجی با ورود به بازار ایران، از تفاوت نرخ ارز (دلار به ریال) سود می‌برند؛ مثلاً، سرمایه‌گذاری در املاک تهران بازدهی ۵۰% سالانه داشته، در حالی که در بغداد تنها ۱۰% است. با این حال، این عامل با ریسک‌های سیاسی همراه است، اما تحریم‌ها ایران را به سمت اقتصاد مقاومتی سوق داده و نوآوری‌های داخلی را افزایش داده است. برای مثال، توسعه فناوری‌های بومی در بخش انرژی تجدیدپذیر، بازدهی ۱۵-۲۰% بالاتر از میانگین منطقه‌ای ایجاد کرده است. در نهایت، سیاست‌های تشویقی دولت مانند معافیت‌های مالیاتی در قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی (FIPPA) و تمرکز بر صادرات غیرنفتی به همسایگان، جذابیت را دوچندان کرده است. تجارت ایران با همسایگان در سال ۲۰۲۵ به ۵۰ میلیارد دلار رسیده، که ۳۵% رشد نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. این عوامل، ایران را از رقبایی مانند عراق (با بی‌ثباتی سیاسی) و پاکستان (با بدهی‌های خارجی) متمایز می‌سازد.

مزایای بازدهی بالای سرمایه‌گذاری

بازدهی بالای سرمایه‌گذاری در ایران، مزایای متعددی برای اقتصاد ملی و سرمایه‌گذاران به همراه دارد. نخست، جذب سرمایه خارجی را تسهیل می‌کند. دو برابر شدن پرتفوی خارجی در بورس تهران، نه تنها نقدینگی را افزایش داده، بلکه انتقال فناوری و دانش را به همراه آورده است. این امر، رشد اقتصادی را تسریع کرده و GDP را از ۴۰۰ میلیارد دلار در ۲۰۲۵ به سطوح بالاتر سوق می‌دهد.

دوم، ایجاد اشتغال و کاهش فقر از مزایای کلیدی است. با سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعتی و خدماتی، بیش از ۵۰۰ هزار شغل جدید در سال ۲۰۲۵ ایجاد شده، که نرخ بیکاری را از ۹.۵% به ۸.۸% کاهش داده است. این رشد، فقر را از ۱۹.۹% به سطوح پایین‌تر می‌رساند و استانداردهای زندگی را بهبود می‌بخشد. برای سرمایه‌گذاران، بازدهی بالا (مانند ۱۳۱% در بورس) ریسک‌های ارزی را جبران کرده و سودآوری بلندمدت را تضمین می‌کند.

سوم، تنوع‌بخشی اقتصاد را تقویت می‌کند. وابستگی به نفت کاهش یافته و بخش‌های معدنی، گردشگری و فناوری رشد ۷-۲۳% داشته‌اند. این مزیت، ایران را در برابر شوک‌های جهانی مقاوم‌تر می‌سازد و به عنوان هاب منطقه‌ای، درآمدهای صادراتی را افزایش می‌دهد. در کل، این بازدهی، چرخه‌ای مثبت از رشد، اشتغال و نوآوری ایجاد کرده که همسایگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

راهکارهای بهره‌برداری از این مزیت

بهره‌برداری از بازدهی بالای سرمایه‌گذاری در ایران نیازمند استراتژی‌های هدفمند است. نخست، تقویت زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری از طریق سرمایه‌گذاری عمومی. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، افزایش سرمایه‌گذاری عمومی به ۲۰% GDP می‌تواند رشد را به ۵-۷% برساند، با تمرکز بر حمل‌ونقل و انرژی. دولت می‌تواند از معافیت‌های مالیاتی FIPPA برای جذب FDI در بخش‌های فناوری و تجدیدپذیر استفاده کند، که بازدهی ۲۰% بالاتر از نفت ارائه می‌دهد.

دوم، گسترش روابط تجاری با همسایگان. با تمرکز بر صادرات غیرنفتی به ترکیه، عراق و افغانستان، ایران می‌تواند بازار ۴۰۰ میلیونی منطقه را هدف قرار دهد. ایجاد کریدورهای تجاری مانند چابهار-مسکو، هزینه‌ها را ۳۰% کاهش داده و بازدهی لجستیکی را افزایش می‌دهد.

سوم، توسعه بازار سرمایه. راه‌اندازی بانک‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های ETF برای MSMEها، دسترسی به finance را بهبود بخشیده و فروش را ۳۰% افزایش می‌دهد. همچنین، سرمایه‌گذاری در املاک و طلا به عنوان دارایی‌های امن، با بازدهی ۵۰%، پرتفوی را متنوع می‌کند. در نهایت، سیاست‌های ضدتحریم مانند همکاری با چین و روسیه، خطوط موازی ایجاد کرده و ریسک را کاهش می‌دهد. اجرای این استراتژی‌ها، بازدهی را پایدار و اقتصاد را رقابتی‌تر می‌سازد. دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان ایرانی و استاد دانشگاه علامه طباطبایی، تأکید کرد: “بازدهی بالای سرمایه‌گذاری در ایران، نتیجه تنوع اقتصادی و نیروی انسانی متخصص است، اما برای پایداری، نیاز به اصلاحات ساختاری مانند کاهش وابستگی به نفت و تقویت حاکمیت قانون داریم. این مزیت می‌تواند GDP را دو برابر کند، مشروط به جذب FDI هدفمند.” وی هشدار داد که فرار سرمایه ۲۰ میلیارد دلاری سالانه، چالش اصلی است و پیشنهاد کرد تمرکز بر بخش‌های دانش‌بنیان. بازدهی بالای سرمایه‌گذاری در ایران، فرصتی طلایی برای تحول اقتصادی است. با بهره‌گیری از علل ساختاری، مزایای رشد و اشتغال را حداکثرسازی کرد و با استراتژی‌های هوشمند، پایداری را تضمین نمود. این گزارش نشان می‌دهد که ایران، با پتانسیل‌هایش، می‌تواند الگویی برای منطقه باشد.