روایت قتلگاه الفاشر
فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع ثروت عظیمی از معادن طلای دارفور و قراردادهای مزدوری با امارات در یمن به دست آورده بود او نیروهای پشتیبانی سریع را به یک ارتش موازی با ده‌ها هزار جنگجو، خودروهای زرهی و پهپادهای پیشرفته تبدیل کرد و به جنگ ارتش رفت
روزنامه اعتماد در گزارشی نوشت:
در ۲۶ اکتبر ۲۰۲۵، شهر الفاشر، پایتخت ایالت دارفور شمالی و آخرین پایگاه ارتش سودان (SAF) در منطقه وسیع دارفور، پس از ۱۸ ماه محاصره خفقان‌آور به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) سقوط کرد. این رویداد نه تنها نقطه عطفی در جنگ داخلی دو سال و نیمه سودان قلمداد می‌شد، بلکه دریچه‌ای تازه به عمق فجایع انسانی گشود. تصاویر ماهواره‌ای منتشر شده توسط آزمایشگاه تحقیقاتی بشردوستانه دانشگاه ییل
(Yale Humanitarian Research Lab) حداقل ۳۱ نقطه را نشان می‌دهد که در آنها اجساد انسانی و لکه‌های قرمز رنگ -نشانه خون‌ریزی گسترده- زمین را رنگین کرده؛ لکه‌هایی که پس از اشغال شهر در عکس‌ها رویت شد. همزمان گزارش‌های شاهدان عینی که به شهر تاویلا در غرب الفاشر گریخته‌اند، از خیابان‌های پر از جنازه، اعدام‌های صحرایی، تجاوزهای سیستماتیک و غارت گسترده حکایت دارند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) تایید کرده که تنها در بیمارستان زنان سعودی الفاشر، حداقل ۴۶۰ بیمار و همراهانشان در حملات نیروهای پشتیبانی سریع کشته شده‌اند. به ادعای گروهی از ناظران این فاجعه، که برخی آن را با ۲۴ ساعت نخست نسل‌کشی رواندا مقایسه کرده‌اند، نتیجه مستقیم حمایت خارجی از نیروهای پشتیبانی سریع است. در همین راستا گفته می‌شود امارات متحده عربی (UAE)، به عنوان حامی اصلی این شبه نظامیان، با تامین تسلیحات، مزدوران کلمبیایی و مسیرهای لجستیکی مخفی از طریق بندر و فرودگاه بوساسو در سومالی، نقش محوری در تداوم و تشدید خشونت ایفا کرده است.
زمینه تاریخی: از انقلاب ۲۰۱۹ تا رویارویی ۲۰۲۳
جنگ کنونی سودان ریشه در تحولات سیاسی پس از انقلاب مردمی ۲۰۱۹ دارد. در آن بازه زمانی، اعتراضات گسترده خیابانی به دیکتاتوری ۳۰ ساله عمر البشیر پایان داد. البشیر، که از سال ۱۹۸۹ با کودتا به قدرت رسیده بود، نیروهای شبه نظامی جنجوید را در دارفور به کار گرفت تا شورش‌های قومی را سرکوب کند. این نیروها، که عمدتا از قبایل عرب تشکیل شده بودند، مسوول نسل‌کشی ۲۰۰5-۲۰۰3 بودند که بیش از ۳۰۰ هزار کشته و ۲.۵ میلیون آواره به‌جا گذاشت. دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) برای البشیر و چند فرمانده جنجوید حکم بازداشت صادر کرد. پس از سرنگونی البشیر، ارتش سودان (SAF) به رهبری ژنرال عبدالفتاح البرهان و نیروهای پشتیبانی سریع به فرماندهی ژنرال محمد حمدان دقلو (معروف به حمیدتی) در قالب یک شورای انتقالی مشترک با غیرنظامیان قدرت را اداره کردند، اما این اتحاد شکننده بود. حمیدتی که ثروت عظیمی از معادن طلای دارفور و قراردادهای مزدوری با امارات در یمن به دست آورده بود، نیروهای پشتیبانی سریع را به یک ارتش موازی با ده‌ها هزار جنگجو، خودروهای زرهی و پهپادهای پیشرفته تبدیل کرد. در اکتبر ۲۰۲۱، البرهان و حمیدتی با کودتایی مشترک، دولت غیرنظامی را کنار گذاشتند. تنش‌ها در آوریل ۲۰۲۳ با درگیری مسلحانه در خارطوم اوج گرفت. از آن زمان، جنگ به سرعت به دارفور گسترش یافت. نیروهای پشتیبانی سریع که کنترل اکثر مناطق غربی را در دست داشت، الفاشر را به عنوان آخرین سنگر ارتش سودان SAF تحت رهبری البرهان در دارفور محاصره کرد. این شهر پیش از جنگ بیش از یک میلیون ساکن داشت و در طول محاصره به پناهگاهی برای صدها هزار آواره از دیگر نقاط دارفور تبدیل شده بود. گزارش الجزیره حکایت از آن دارد که محاصره ۱۸ ماهه، ساکنان را به خوردن «آمباز» -باقی‌مانده دانه‌های روغنی که معمولا خوراک دام است- واداشت. خدیجه عبدالله، ۴۶ ساله، به الجزیره گفت: «شش ماه بود که سورغوم [غذای اصلی] ندیده بودیم.»
سقوط الفاشر: از محاصره تا اشغال
محاصره الفاشر از بهار ۲۰۲۴ شدت گرفت. شبه نظامیان موسوم به نیروهای پشتیبانی سریع با پشتیبانی پهپادهای چینی و خودروهای مجهز به مسلسل، شهر را بمباران کردند. فاطمه یحیی، یکی از بازماندگان این تراژدی به الجزیره گفت: «اجساد همه جا بود؛ در خیابان‌ها، داخل خانه‌ها، جلوی درها.» او سه روز بدون غذا پیاده به تاویلا گریخت و همسر و عمویش ناپدید شدند. فرحت سعید نیز با وجود جراحات ناشی از گلوله‌باران، همراه دخترش فرار کرد اما شوهرش با شکستگی شدید لگن و پسر ۱۱ ساله‌اش را به دلیل خطر عبور از خطوط نیروهای پشتیبانی سریع پشت سر گذاشت. سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) تخمین می‌زند بیش از ۷۰ هزار نفر از ۲۶ اکتبر آواره شده‌اند، اما تعداد کسانی که به تاویلا رسیده‌اند بسیار کمتر از انتظار است. محققان ییل می‌گویند برخلاف حمله آوریل به اردوگاه زمزم (با ۵۰۰ هزار ساکن) که صدها کاروان الاغ‌دار در تصاویر ماهواره‌ای دیده شد، در الفاشر «اکثر غیرنظامیان یا کشته شده‌اند یا اسیر یا مفقود.» کمیته بین‌المللی صلیب سرخ (ICRC) نیز هشدار داد که ده‌ها هزار نفر بدون غذا، آب و دارو گرفتار شده‌اند. گفته می شود پس از سقوط الفاشر، نیروهای واکنش سریع دست به کشتار سیستماتیک زدند. ویدیوهای تایید شده توسط الجزیره نشان می‌دهد فرمانده‌ای به نام ابولولو غیرنظامیان را بی‌مقدمه اعدام می‌کند. در این میان سازمان بهداشت جهانی نیز گزارش داد کارکنان بیمارستان سعودی ربوده شدند. پزشکان بدون مرز در تاویلا می گویند همه کودکان زیر پنج سالی که جان سالم به در برده‌اند دچار سوءتغذیه شدید هستند. در همین راستا نسرین مالک در نشریه گاردین نوشت: «سرعت و شدت کشتارها در ساعات اولیه، با ۲۴ ساعت نخست نسل‌کشی رواندا قابل مقایسه است.» او افزود که نیروهای واکنش سریع جانشین جنجوید شده و این بار «با تسلیحات پیشرفته، پهپادهای قدرتمند و حمایت خارجی» به میدان آمده است.
نقش پنهان امارات
به گفته ناظران امارات متحده عربی، متحد تاریخی نیروهای واکنش سریع، متهم اصلی تامین تسلیحات و لجستیک است. در همین راستا وبگاه میدل‌ایست‌آی در گزارشی اختصاصی فاش کرد که فرودگاه بوساسو در پونتلند سومالی به مرکز عملیات مخفی امارات تبدیل شده. هواپیماهای باری IL-76 سفیدرنگ از امارات با محموله‌های «خطرناک» (بدون شرح محتوا) وارد می‌شوند، بلافاصله تخلیه و در هواپیماهای دیگر متعلق به نیروهای واکنش سریع بارگیری می‌شوند. بیش از ۵۰۰ هزار کانتینر مرموز در دو سال از بندر بوساسو عبور کرده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های ردیابی پرواز این ادعا را تایید می‌کند. علاوه بر تسلیحات، مزدوران کلمبیایی نیز از بوساسو به سودان اعزام شده‌اند. عکس‌های اختصاصی میدل‌ایست‌آی ده‌ها مزدور را نشان می‌دهد که با کوله‌پشتی از هواپیما پیاده شده و به اردوگاه جداگانه‌ای در شمال فرودگاه می‌روند. عبدالله، فرمانده پلیس دریایی پونتلند، در این باره به این وبگاه گفت: «آنها بیمارستان خودشان را ساخته‌اند؛ یک‌بار هواپیمایی حامل مجروحان زخمی نیروهای پشتیبانی سریع فرود آمد.» همزمان نشریه لوموند نیز گزارش داد که امارات با حمایت از این گروه شبه نظامی، جنگ را طولانی و شدت آن را افزایش داده است. در ازای آن، اکثر طلای استخراج شده از مناطق تحت کنترل نیروهای پشتیبانی سریع به امارات می‌رسد. دولت امریکا در ژانویه ۲۰۲۵ اعلام کرد این گروه شبه نظامی و گروه‌های متحدش مرتکب «نسل‌کشی» شده‌اند. با این حال، امارات هرگونه دخالتی را رد می‌کند.فرودگاه و بندر بوساسو در ایالت خودمختار پونتلند سومالی که تا پیش از سال ۲۰۲۳ عمدتا به دلیل نقشش در مبارزه با دزدان دریایی شناخته می‌شد، اکنون به مرکز اصلی عملیات مخفی امارات متحده عربی در جنگ سودان تبدیل شده است.
نقابی که افتاد!
گزارش اختصاصی میدل‌ایست‌آی براساس داده‌های ردیابی پرواز، تصاویر ماهواره‌ای، مصاحبه با فرماندهان پلیس دریایی پونتلند و مقامات بندری، شبکه‌ای پیچیده را افشا می‌کند که تسلیحات، سوخت، پهپاد و مزدوران را مستقیما به دست نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) می‌رساند. از اوایل سال ۲۰۲۳، هواپیماهای باری سنگین IL-76 با رنگ سفید و بدون علامت مشخص به‌طور منظم در بوساسو فرود می‌آیند و معمولا در ساعات کم‌فعالیت فرودگاه مانند سحرگاه یا نیمه‌شب وارد می‌شوند تا توجه کمتری جلب کنند. عبدالله، فرمانده ارشد پلیس دریایی پونتلند که به دلایل امنیتی از نام مستعار استفاده می‌کند، به میدل‌ایست‌آی گفته است که این هواپیماها چند دقیقه پس از فرود کنار هواپیمای دیگری پارک می‌کنند که آماده پرواز به سودان است و بار سنگین فورا منتقل می‌شود. داده‌های Flightradar24 نشان می‌دهد این پروازها اغلب از پایگاه‌های اماراتی در ابوظبی یا العین آغاز می‌شوند و گاهی مسیرهای غیرمستقیم از طریق اتیوپی یا جیبوتی را طی می‌کنند تا ردیابی دشوارتر شود.در بندر بوساسو بیش از ۵۰۰ هزار کانتینر با برچسب «خطرناک» در دو سال گذشته وارد شده‌اند و هیچ مدرکی از مبدا یا محتوای دقیق آنها وجود ندارد. مدیر ارشد بندر که نخواسته نامش فاش شود، توضیح داده است که این کانتینرها بلافاصله به فرودگاه منتقل و بار هواپیماها می‌شوند و تحت تدابیر امنیتی شدید قرار دارند به طوری که نیروهای پلیس دریایی پونتلند منطقه را محاصره می‌کنند، فیلمبرداری ممنوع است و حتی پرسنل بندر حق نزدیک شدن ندارند. یک منبع محلی تاکید کرده است که اگر این محموله‌ها برای مصرف داخلی بود، کانتینرهای خالی را جایی می‌دیدیم اما همه چیز ترانزیت است و بوساسو تنها یک ایستگاه مخفی محسوب می‌شود.
ردپای مزدوران کلمبیا!
نهادهای اطلاعاتی امریکا در گزارشی محرمانه که بخشی از آن توسط میدل‌ایست‌آی منتشر شده، تایید کرده‌اند که پهپادهای چینی مدل Wing Loong II و مهمات مرتبط از طریق بوساسو به نیروهای پشتیبانی سریع رسیده‌اند و این پهپادها نقش تعیین‌کننده‌ای در محاصره الفاشر ایفا کرده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده توسط گاردین دود غلیظ ناشی از بمباران‌های دقیق پهپادی در اطراف فرودگاه الفاشر در ۳۱ اکتبر ۲۰۲۵ را نشان می‌دهد و نیروهای پشتیبانی سریع همچنین از خودروهای ۴×۴ مجهز به مسلسل‌های سنگین و موشک‌های هدایت شونده استفاده کرده که همگی نشانه‌هایی از تامین خارجی دارند. یکی از تکان‌دهنده‌ترین افشاگری‌های میدل‌ایست‌آی حضور صدها مزدور کلمبیایی در بوساسو است که عکس‌های اختصاصی ده‌ها سرباز با کوله‌پشتی‌های نظامی را نشان می‌دهد که از پروازهای تجاری پیاده شده و مستقیما به اردوگاهی جداگانه در شمال فرودگاه منتقل می‌شوند. عبدالله گفته است که این مزدوران بیمارستان مجهز خودشان را ساخته‌اند و یک‌بار هواپیمایی حامل مجروحان نیروهای پشتیبانی سریع فرود آمد. این مزدوران که پیش‌تر در یمن برای امارات جنگیده بودند، حالا در خط مقدم دارفور حضور دارند و یک ویدیوی تاییدشده توسط الجزیره نشان می‌دهد فرمانده این گروه شبه نظامی به نام ابولولو در حال اعدام غیرنظامیان است که تحلیلگران می‌گویند برخی صداهای پس‌زمینه به لهجه اسپانیایی است. این مزدوران نه تنها جنگجویان حرفه‌ای هستند بلکه مربیان نیروهای پشتیبانی سریع در تاکتیک‌های شهری و استفاده از پهپاد نیز محسوب می‌شوند. در همین راستا یک دیپلمات منطقه‌ای به میدل‌ایست‌آی گفته است که بدون این مزدوران نیروهای پشتیبانی سریع نمی‌توانست الفاشر را این‌قدر سریع اشغال کند.
جهان منفعل
امارات طی سال‌ها در بوساسو سرمایه‌گذاری سنگینی کرده و رادار نظامی فرانسوی در نزدیکی فرودگاه برای حفاظت از عملیات نصب شده، اردوگاه‌های جداگانه‌ای برای فرماندهان اماراتی و مزدوران وجود دارد و پایگاه پلیس دریایی پونتلند که امارات آن را تامین مالی می‌کند، هیچ‌گاه محموله‌های نیروهای پشتیبانی سریع را دریافت نمی‌کند. مارتین پلات، کارشناس هورن آفریقا، به میدل‌ایست‌آی گفته که پونتلند کم‌نظارت‌ترین منطقه جهان است و امارات اینجا را انتخاب کرده چون کسی سوال نمی‌پرسد. شورای امنیت سازمان ملل در ۳۰ اکتبر ۲۰۲۵ نگرانی عمیق خود را از گزارش‌های معتبر اعدام‌های جمعی اعلام کرد و پاپ لئون چهاردهم در ۲ نوامبر خشونت علیه زنان و کودکان را محکوم کرده و خواستار آتش‌بس فوری شد. سناتور امریکایی جیم ریش، رییس کمیته روابط خارجی سنا، خواستار تروریستی شناختن RSF شده و گفته است که این خشونت تصادفی نیست بلکه عمدی است اما این محکومیت‌ها تاکنون به اقدام عملی منجر نشده است. لوموند گزارش داده که کشورهای غربی بی‌تفاوت هستند و خولود خیر، تحلیلگر سودانی، گفته است که غرب محکومیت پشت محکومیت صادر می‌کند اما هیچ کاری نمی‌کند. همزمان نیویورک تایمز با انتشار گزارشی ضمن انتقاد از رویکرد جامعه جهانی نوشت، جنایات اخیر محکومیت شدیدی به همراه داشته، اما عمدتا در محافل سیاسی محدود مانده است؛ شورای امنیت سازمان ملل، برخی اعضای کنگره امریکا و تعداد انگشت‌شماری سیاستمدار در جاهای دیگر. همان‌طور که دکلان والش در نیویورک تایمز گزارش می‌دهد، «دو دهه پیش دارفور نماد جنایات مهارنشده بود؛ امروز همان فاجعه تکرار می‌شود، اما با جنگجویانی مسلح‌تر و حمایت امارات.» محکومیت‌ها محدود مانده و مصونیت از مجازات عادی شده است.
گاردین فاش کرده که در سال ۲۰۲۴ مقامات بریتانیایی برای سرکوب انتقاد دیپلمات‌های آفریقایی از امارات در سازمان ملل تلاش کردند و تجهیزات نظامی بریتانیایی نیز در میدان نبرد سودان یافت شده است. امریکا که ژانویه ۲۰۲۵ نسل‌کشی نیروهای پشتیبانی سریع را به رسمیت شناخت، هنوز تحریم مستقیمی علیه امارات اعمال نکرده است. دولت امارات هرگونه دخالت را رد می‌کند اما شواهد انباشته شده شامل رسیدن اکثر طلای تحت اختیار نیروهای پشتیبانی سریع به دوبی، داده‌های ردیابی پروازها، تصاویر ماهواره‌ای توسعه پایگاه‌ها و عکس‌ها و شهادت‌های مربوط به مزدوران گواهی است برای اثبات این ادعاها. دیوان کیفری بین‌المللی در جولای ۲۰۲۵ اعلام کرده که دلایل معقول برای جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در سودان وجود دارد و مارتین پلات هشدار داده است که مقامات پونتلند ممکن است همدست باشند و در دیوان کیفری بین‌المللی پاسخگو شوند. در تاویلا که بیش از ۶۵۲ هزار آواره را در خود جای داده، موج جدید بازماندگان الفاشر فشار را چند برابر کرده است. فعالان محلی به الجزیره گفته‌اند که کمک‌ها کافی نیست و چادرها پر شده‌اند. بوساسو نه تنها یک بندر بلکه ماشین جنگی امارات برای نیروهای واکنش سریع است و مزدوران کلمبیایی، پهپادهای چینی و کانتینرهای مرموز همگی الفاشر را به قتلگاه تبدیل کرده‌اند و جامعه بین‌المللی با وجود شواهد در برابر متحد استراتژیک خود یعنی امارات سکوت کرده است.
آغاز فصل بی‌ثباتی
سقوط الفاشر نه تنها پایان یک محاصره طولانی، بلکه آغاز مرحله‌ای تازه از بی‌ثباتی منطقه‌ای است که بدون مداخله قاطع، سودان را به سمت فروپاشی کامل سوق خواهد داد. در‌حالی که نیروهای واکنش سریع کنترل دارفور را تثبیت می‌کند، ارتش سودان در شرق و شمال تقویت شده و با حمایت مصر و احتمالا عربستان، آماده ضدحمله است. این دوگانگی، همراه با دخالت بازیگران خارجی، مذاکرات جده و آدیس‌آبابا را بی‌ثمر کرده و تنها راه‌حل پایدار را در قطع جریان تسلیحات و منابع مالی به طرفین جنگ قرار می‌دهد. برخی می‌گویند اولویت فوری، ایجاد کریدورهای بشردوستانه امن است. سازمان ملل باید قطعنامه‌ای الزام‌آور تحت فصل هفتم منشور صادر کند که نه تنها آتش‌بس محلی در دارفور، بلکه نظارت هوایی بر مسیرهای ترانزیتی ازجمله بوساسو را الزامی سازد. اتحادیه آفریقا، با سابقه میانجیگری در سودان، می‌تواند نیروی حافظ صلح چندملیتی با ماموریت حفاظت از غیرنظامیان مستقر کند، مشروط بر اینکه کشورهای تامین‌کننده بودجه -ازجمله امارات- از حمایت یک‌جانبه دست بکشند. تجربه لیبی نشان می‌دهد که تحریم تسلیحاتی بدون نظارت دریایی و هوایی بی‌اثر است؛ بنابراین، ناتو یا ائتلافی از کشورهای خلیج‌فارس باید گشت‌های مشترک در خلیج عدن را آغاز کنند.
در این میان توسل به اهرم اقتصادی علیه امارات حیاتی است. بیش از ۷۰درصد طلای قاچاق دارفور از طریق دوبی وارد بازار جهانی می‌شود. شورای امنیت می‌تواند مکانیسم ردیابی طلا مشابه فرآیند اتخاذ شده در کیمبرلی برای الماس را فعال کند و شرکت‌های اماراتی دخیل در خرید را تحت تحریم ثانویه قرار دهد. همزمان، ایالات‌‌متحده که پایگاه العدید را در قطر میزبانی می‌کند، می‌تواند با تهدید بازنگری در قراردادهای دفاعی، ابوظبی را به توقف عملیات بوساسو وادارد. اروپا نیز با مسدود کردن حساب‌های بانکی مرتبط با نیروهای پشتیبانی سریع در قبرس و مالت، قادر است جریان پول را مختل کند. در این میان مسوولیت پونتلند نیز نباید نادیده گرفته شود. دولت فدرال سومالی، با حمایت اتحادیه آفریقا، باید کنترل کامل بر فرودگاه و بندر بوساسو را بازپس گیرد. رییس‌جمهور پونتلند، سعید عبدالله دنی، که از حمایت مالی امارات بهره می‌برد، در صورت ادامه همکاری، باید با تحریم‌های شخصی مواجه شود. این اقدام نه تنها عملیات نیروهای واکنش سریع را مختل می‌کند، بلکه پیامی قاطع به دیگر مناطق خودمختار سومالی می‌فرستد که جدایی‌طلبی با هزینه همراه است. درنهایت، جامعه بین‌المللی باید از تکرار اشتباه دارفور ۲۰۰۳ پرهیز کند. آن زمان، جهان پس از صدور حکم بازداشت البشیر، عملا او را تا سرنگونی‌اش در قدرت نگه داشت. نسرین مالک در گاردین نوشت: کسانی که بر امارات و در نتیجه بر نیروهای واکنش سریع نفوذ دارند اما اجازه می‌دهند خشونت بدون اقدام فوری یا فشار ادامه یابد، دستانشان خونین است. اکثریت جمعیت الفاشر در یک میدان کشتار گرفتار شده‌اند و در چنین شرایطی هر دقیقه اهمیت دارد.
