۴ میانجی؛ ۴ ماموریت؛تلاش‌های پنهان میانجی ها برای توافق هسته‌ای
در سال‌های اخیر، تنش‌های هسته‌ای و منطقه‌ای میان ایران و ایالات متحده، جهان را به آستانه بحران‌های متعدد کشانده است.
آرمان امروز در گزارشی نوشت:
در سال‌های اخیر، تنش‌های هسته‌ای و منطقه‌ای میان ایران و ایالات متحده، جهان را به آستانه بحران‌های متعدد کشانده است.
با روی کار آمدن دولت جدید در واشنگتن در سال ۲۰۲۵، واشنگتن سیگنال‌هایی برای بازگشت به میز مذاکره ارسال کرد، اما موانع عمیق، از جمله اختلافات بر سر ذخیره اورانیوم غنی‌شده، مسائل منطقه‌ای و نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، مسیر را پیچیده ساخته است.
در این میان، چهار کشور – قطر، روسیه، ژاپن و مصر – به عنوان میانجیگران کلیدی ظاهر شده‌اند و هر کدام با تمرکز بر پرونده‌ای خاص، تلاش می‌کنند تا پلی برای بازگشت به توافق بزنند.
این میانجی‌گری‌ها، که از اوایل ۲۰۲۵ شتاب گرفته، نه تنها نشان‌دهنده دیپلماسی چندجانبه است، بلکه یادآوری می‌کند که حل بحران‌های جهانی نیازمند همکاری فراتر از قدرت‌های بزرگ است.
قطر، به عنوان یکی از فعال‌ترین بازیگران در عرصه دیپلماتیک خاورمیانه، نقش ویژه‌ای در حل مسائل مستقیم میان ایران و آمریکا ایفا می‌کند. دوحه، با روابط نزدیک به هر دو طرف، سابقه‌ای درخشان در میانجی‌گری دارد؛ از آزادی گروگان‌های آمریکایی در سال‌های گذشته تا مذاکرات آتش‌بس در غزه. در ژوئن ۲۰۲۵، نخست‌وزیر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، پس از تماس با دونالد ترامپ، توافق ایران به پیشنهاد آتش‌بس آمریکا در درگیری‌های اسرائیل-ایران را جلب کرد، حتی پس از حمله موشکی ایران به پایگاه هوایی العدید در قطر. این رویداد، که می‌توانست روابط را تیره کند، به فرصتی برای میانجی‌گری تبدیل شد.
قطر اکنون بر مسائل دوجانبه ایران-آمریکا تمرکز دارد: تسهیل گفت‌وگوهای غیرمستقیم در دوحه، بحث بر سر کاهش تحریم‌ها در ازای محدودیت‌های هسته‌ای، و حتی پیشنهاد صندوق تضمینی برای آزادسازی دارایی‌های مسدودشده ایران.
مقامات قطری تأکید دارند که این میانجی‌گری، فراتر از منافع اقتصادی (مانند صادرات گاز مشترک با ایران)، به ثبات منطقه‌ای کمک می‌کند. برای نمونه، در فوریه ۲۰۲۵، سخنگوی وزارت خارجه قطر اعلام کرد که دوحه آماده است تا مانند مذاکرات گذشته، پلی برای حل بحران هسته‌ای باشد. این رویکرد، که بر اعتمادسازی از طریق کانال‌های محرمانه تکیه دارد، می‌تواند کلید بازگشت به برجام باشد، جایی که قطر نقش ایفا می‌کند – اتصال طرفین بدون درگیری مستقیم. در حالی که قطر بر روابط دوجانبه تمرکز دارد، روسیه به عنوان شریک استراتژیک ایران، پرونده اورانیوم‌های غنی‌شده را پیگیری می‌کند.
مسکو، که از سال ۲۰۱۵ در اجرای برجام مشارکت داشته، پیشنهاد انتقال ذخیره اورانیوم ایران به خاک روسیه را مطرح کرده تا از نابودی یا انهدام آن جلوگیری شود. این ایده، که در آوریل ۲۰۲۵ در مذاکرات غیرمستقیم رم با میانجی‌گری عمان مطرح شد، می‌تواند تضمینی برای ایران باشد: در صورت نقض توافق توسط آمریکا، روسیه اورانیوم را بازگرداند.
روسیه، که خود تحت تحریم‌های غربی است، از این نقش برای تقویت نفوذ خود در خاورمیانه استفاده می‌کند. وزیر خارجه روسیه، سرگئی لاوروف، در ژوئن ۲۰۲۵ تأکید کرد که مسکو خواستار ادامه همکاری ایران با IAEA است و مخالف هرگونه قطعنامه تنبیهی است.
با این حال، روسیه همزمان از ایران در شورای حکام IAEA حمایت می‌کند و در برابر قطعنامه‌های غربی رأی منفی می‌دهد. پرونده اورانیوم، که شامل بیش از ۲۷۵ کیلوگرم اورانیوم ۶۰ درصدی است – کافی برای چندین بمب اتمی اگر غنی‌سازی شود – نقطه بحرانی مذاکرات است.
روسیه با پیشنهاد نقش حافظ اورانیوم، نه تنها به ایران اطمینان می‌دهد، بلکه به آمریکا سیگنالی از قابلیت‌های فنی خود می‌فرستد. این میانجی‌گری، ریشه در روابط عمیق اقتصادی دارد؛ روسیه از طریق قراردادهای هسته‌ای مانند ساخت نیروگاه بوشهر، نفوذ خود را حفظ کرده و اکنون از آن برای حل بحران استفاده می‌کند.
ژاپن، با رویکردی متعادل و تمرکز بر ثبات انرژی، به حل و فصل مسائل منطقه‌ای با ایران می‌پردازد. توکیو، که بیش از ۹۰ درصد نفت خود را از خاورمیانه تأمین می‌کند، نمی‌تواند بی‌تفاوت به تنش‌های ایران بماند.
همچنین معاون وزیر خارجه ژاپن، هیروکی نامازو، در تهران با همتای ایرانی دیدار کرد و بر گسترش روابط اقتصادی و حل مسائل منطقه‌ای تأکید ورزید. ژاپن، که روابط “ویژه” با ایران دارد، نقش میانجی در بازسازی افغانستان و حل مناقشه اسرائیل-فلسطین ایفا می‌کند. پس از حملات ژوئن ۲۰۲۵ اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، نخست‌وزیر حملات را “غیرقابل قبول” خواند و خواستار خویشتن‌داری شد.
توکیو اکنون بر مسائل منطقه‌ای تمرکز دارد: کاهش نفوذ در سوریه و یمن، تسهیل گفت‌وگو با کشورهای خلیج فارس، و حتی پیشنهاد سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر ایران برای کاهش وابستگی به نفت.
در سپتامبر ۲۰۲۵، وزیر خارجه ژاپن با همتای عمانی دیدار کرد و از نقش عمان در میانجی‌گری هسته‌ای قدردانی نمود، اما همزمان بر دیپلماسی ژاپن برای ثبات خاورمیانه تأکید کرد.
این رویکرد، که بر “اعتمادسازی از طریق اقتصاد” تکیه دارد، ژاپن را به عنوان صدای معتدل G7 قرار می‌دهد، جایی که می‌تواند فشارهای غربی را تعدیل کند.
مصر، به عنوان دروازه آفریقا و خاورمیانه، پرونده اختلاف ایران با IAEA را بر عهده گرفته و موفقیت چشمگیری کسب کرده است. قاهره، با سابقه میانجی‌گری در غزه، در ژوئن ۲۰۲۵ مذاکراتی را برای حل تعلیق همکاری ایران با آژانس آغاز کرد. در سپتامبر ۲۰۲۵، وزیر خارجه مصر، بدر عبدالعاطی، میزبان عباس عراقچی و رافائل گروسی در قصر تحریر شد و توافقی برای ازسرگیری بازرسی‌ها امضا کردند. این توافق، که شامل دسترسی فوری به تأسیسات و شفافیت بیشتر است، تنش‌ها را کاهش داد و از تحریم‌های IAEA جلوگیری کرد. رئیس‌جمهور عبدالفتاح السیسی، در پیامی به مسعود پزشکیان، از نقش مصر به عنوان “پل اعتماد” قدردانی دریافت کرد. مصر، که نگران گسترش تسلیحات هسته‌ای است، این میانجی‌گری را با منافع خود همخوان می‌بیند: ثبات سینا و امنیت دریایی سرخ.
