بحران ملی در سایه سیاست‌گذاری نادرست
بر اساس آمار اعلامی، سالانه ۳۰ درصد از نان [طبخ شده] کشور، یعنی معادل ۲ میلیون تن دور ریخته می‌شود. در واقع این مقدار نان می‌تواند نیاز ۱۱ میلیون نفر در این حوزه را تأمین کند.
روزنامه ایران در گزارشی نوشت:
بر اساس آمار اعلامی، سالانه ۳۰ درصد از نان [طبخ شده] کشور، یعنی معادل ۲ میلیون تن دور ریخته می‌شود. در واقع این مقدار نان می‌تواند نیاز ۱۱ میلیون نفر در این حوزه را تأمین کند. این پدیده که ریشه در یک چالش چندبعدی دارد، نه‌تنها اسرافی بزرگ در منابع ملی و سرمایه اقتصادی کشور محسوب می‌شود، بلکه زنگ خطری جدی برای امنیت غذایی و نشانه‌ای از خلأهای فرهنگی و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد است. یکی از دلایل کلیدی این معضل، عدم تخصیص بهینه یارانه نان و توزیع نامناسب آن در زنجیره تولید است که انگیزه‌های نادرستی را برای تمام بازیگران این عرصه ایجاد کرده است.
یکی از افرادی که به خرید نان ضایعاتی در محلات مختلف مشغول است به خبرنگار «ایران» می‌گوید:«در مناطقی از تهران نان خشک بیشتری برای خرید وجود دارد. ما هم این نان خشک‌ها را با قیمت کیلویی 10 هزار تومان می‌خریم و روزانه حداقل 250 کیلو از نان خشک جمع‌آوری می‌کنیم.» وی در پاسخ به این سؤال که ضایعات نان را چه می‌کنید، گفت:«این ضایعات را به صورت عمده و کیلویی 20 هزار تومان به سوله‌داران می‌فروشیم و آنها هم نان‌های فاسد را از سالم جدا کرده و به دامداری‌ها می‌فروشند. بیشترین نان ضایعات مربوط به نان لواش است و بعد از آن نان بربری و آخر از همه نان سنگک کمترین ضایعات را دارد.»
بلامانع بودن عرضه نان ضایعات به دام‌ها
حسین نعمتی، مدیرعامل اتحادیه دامداران قزوین، در مورد عرضه نان خشک به دامداری‌ها می‌گوید:«نان خشک حاوی مواد مغذی و پروتئین‌های مفیدی است که برای پرواربندی دام مناسب است. از این رو عرضه ضایعات نان سالم و بدون آلودگی (فاقد فساد و کپک) به دامداری‌ها مجاز است.» با این حال وی به نکته‌ای بحرانی اشاره می‌کند:«متأسفانه به دلیل پایین بودن قیمت این محصول، برخی افراد نان تازه را خریداری کرده و از همان ابتدا خشک میکنند تا به دامدارها بفروشند. این امر خود نشان از یک انحراف در زنجیره توزیع به دلیل قیمت‌گذاری نامتعادل دارد.»
کاهش هدررفت با حذف یارانه آرد
محمدجواد کرمی، رئیس کار گروه آرد و نان اتاق ایران و تهران با اشاره به یک تجربه موفق در گذشته به «ایران» گفت:«در بازه زمانی ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲، یارانه به صورت مستقیم به مردم پرداخت شد و نانوایان آزادی عمل کامل در خرید آرد از هر کارخانه‌ای داشتند. این رقابت، کیفیت آرد و در نتیجه کیفیت نان را به طور محسوسی افزایش داد و میزان هدررفت نان به حداقل خود رسید.» این تجربه به وضوح نشان می‌دهد اصلاح نظام یارانه‌ای و حذف یارانه آرد می‌تواند یکی از کلیدی‌ترین راهکارهای کاهش ضایعات باشد.»
اصلاح زنجیره آرد و نان مساوی با کاهش هدررفت
پیش‌تر نیز حمیدرضا رستگار، رئیس اتاق اصناف تهران در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان کرده بود:«قیمت‌گذاری دستوری نان و تخصیص یارانه به آرد نانوایی‌ها، نه‌تنها رضایتی دربرنداشته، بلکه این روند موجب شده تمامی حلقه‌های زنجیره آرد و نان (از گندمکاران تا مصرف‌کننده نهایی نان) نارضایتی‌هایی از کیفیت و قیمت داشته باشند. از همین رو پیشنهاد آقای عارف در خصوص اصلاح زنجیره آرد و نان بسیار پیشنهاد خوبی است که باید حتماً اجرایی شود تا مشکلات این حوزه برطرف شود.»
وی اظهار کرد:«با چنین اصلاحی نه‌تنها شاهد افزایش کیفیت این محصول خواهیم بود، بلکه رضایت فعالان این حوزه را نیز به همراه دارد. از همه مهم‌تر میزان هدررفت نان کاهش می‌یابد. در واقع زمانی که یارانه آرد حذف شود و به جای آن در اختیار خانوارها قرار گیرد، مصرف‌کنندگان تنها به اندازه نیاز خود از آن خرید میکنند. اما انجام این کار به تنهایی کافی نیست و علاوه بر آن باید در خصوص نحوه مصرف نان نیز آموزش‌ها و فرهنگ‌سازی‌هایی صورت گیرد.»
رستگار تأکید کرد:«در حال حاضر نان خشک گران‌تر از نان تازه‌ای است که نانوایی در اختیار مردم قرار می‌دهد. بنابراین یک جای کار ایراد دارد.»
راهکار جلوگیری از هدررفت نان
بررسی میدانی و نظرات کارشناسان نشان می‌دهد برای مهار بحران هدررفت نان باید یک عزم فرابخشی و اجرای همزمان چند راهبرد کلیدی شکل گیرد. در وهله اول اصلاح نظام یارانه‌ای اهمیت دارد. حذف یارانه از آرد و انتقال مستقیم آن به خانوارهای نیازمند، مهم‌ترین اقدامی است که می‌تواند رفتار مصرف‌کننده و انگیزه‌های اقتصادی در زنجیره تولید را اصلاح و این کار به تنهایی می‌تواند خرید مازاد بر نیاز را بی‌معنا کند.
استفاده از آرد باکیفیت، نظارت بر فرآیند پخت، ممنوعیت استفاده از جوش شیرین و استانداردسازی پروانه‌های تولید، از تولید نان بی‌کیفیت و همچنین زود بیات شدن آن جلوگیری می‌کند.
همچنین تغییر عادت مصرفی خانواده‌ها به سمت خرید به اندازه نیاز و استفاده از نان‌های نیم‌پز یا منجمد، نیازمند یک کمپین ملی آموزشی است. در نهایت توسعه سیستم‌های مدرن و بهداشتی برای بسته‌بندی، حمل و نگهداری نان، فسادپذیری آن از نانوایی تا خانه را کاهش می‌دهد. هدررفت نان، تنها دورریز یک ماده غذایی نیست، بلکه هدر دادن آب، خاک، انرژی و سرمایه ملی است. مدیریت این بحران خاموش، تنها با نگاهی سیستمی و عزمی جزم در سطح کلان دولت و مشارکت همگانی مردم ممکن خواهد بود.
