ارزیابی عملکرد پدافند غیرعامل و مدنی در بحران

روزنامه آرمان امروز در گزارشی نوشت:

پدافند غیرعامل، پدافند مدنی و پدافند غیرنظامی، نام‌هایی برای مجموعه‌ای از خدمات، زیرساخت‌ها و تمهیدات پیشگیرانه در بحران‌هاست‌. هدف اصلی پدافند غیر‌عامل، حفاظت از جان مردم و به حداقل رساندن خسارات انسانی و زیرساختی و اقتصادی برای کشورها در مقابل تمام بحران‌هایی است که به صورت طبیعی یا غیر‌طبیعی یا توسط دشمنان داخلی و خارجی کشورها رخ می‌دهد‌. پدافند غیر‌عامل در زمان وقوع زلزله، سیل، رانش زمین، بارش‌های ویرانگر، عملیات نظامی ناموفق، حمله‌های تروریستی داخلی و خارجی کاربرد دارد و بسیاری از کشورهای جهان از سال‌ها قبل این ساختار حفاظتی و امنیتی را در سرزمین خود و برای حفظ منابع انسانی و اقتصادی و نظامی و زیرساختی خود ایجاد کرده و توسعه داده‌اند.  الفبای پدافند غیر عامل شامل آموزش به شهروندان، ایجاد تمهیدات ایمنی در زمان بحران‌ها، مقاوم‌سازی یا ایجاد لایه‌های حفاظتی برای زیرساخت‌های مهم از جمله تاسیسات آب و برق و گاز و مخابرات و حتی محورهای مواصلاتی و ترابری زمینی و دریایی، ایجاد ذخایر استراتژیک غذایی، دارویی و تجهیزات پزشکی و حفظ این ذخایر در مکانی امن ولی قابل دسترس در بحران‌ها، ایجاد پناهگاه‌ها و مکان‌های امن، ایجاد سامانه‌های اعلام هشدار با قابلیت فعال‌سازی در ثانیه‌های پیش از وقوع بحران، اتصال دستگاه‌ها از طریق سامانه‌ای مشترک برای عملیات همزمان است .

مهدی زارع، رییس مرکز پیش‌بینی زلزله و استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی، اعلام کرد: ۲۲ سال پس از تاسیس سازمان پدافند غیرعامل و بعد از پدافند ملی در برابر تجاوز رژیم صهیونیستی (۲۳ خرداد-۳ تیر ۱۴۰۴) می‌توان به ارزیابی نقش پدافند غیرعامل در ایران امروز پرداخت. آیا با توجه به شرایط خاص کشور، پدافند غیرعامل با اهمیت ویژه طی بیست و دو سال اخیر تلقی شده است؟ آیا نهاد پدافند در حفاظت از سرمایه‌های ملی و حفظ امنیت کشور برای همه مدیران اجرایی کشور در نظر گرفته شده بود؟ پدافند غیرعامل  (Passive Defense) و پدافند مدنی-دفاع غیرنظامی (Civil Defense) دو مفهوم مرتبط اما متمایز در حوزه امنیت ملی هستند که هر دو بر کاهش آسیب‌پذیری غیرنظامیان و زیرساخت‌ها تمرکز دارند. درک تفاوت‌های آنها برای مدیریت بحران حیاتی است، ولی در ایران با ادغام این دو مفهوم مواجهیم که موجب توسعه‌ای ناپایدار و غیرایمن از دیدگاه پدافند در بخش‌هایی از میهن ما شده است.  پدافند غیرعامل مجموعه اقدامات غیرمسلحانه و عمدتا فیزیکی برای کاهش آسیب‌پذیری بدون درگیری مستقیم مسلحانه با دشمن است که با هدف حفظ امنیت شهروندان، تقویت توان ملی، تداوم خدمات حیاتی و کاهش تلفات انسانی پیش، حین و پس از بحران (جنگ، حملات سایبری، تروریستی) انجام می‌شود. عمده اقدامات کلیدی پدافند غیرعامل عبارتند از: استتار و پراکندگی مراکز حیاتی (نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها) ساخت پناهگاه‌های عمومی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، ایجاد ذخایر استراتژیک (غذا، دارو، سوخت) توسعه سیستم‌های هشدار پیش‌هنگام و هشدار سریع، مقابله با تهدیدات سایبری و جنگ الکترونیک. دامنه عمل پدافند غیرعامل فراگیر است ولی در کشور ما تهدیدات نظامی و انسان‌ساخت دامنه فعالیت‌های پدافند غیرعامل را مشخص می‌کند. راهبرد پدافند غیرعامل در تعریف سازمان آن در ایران واکنشی و پیشگیرانه است.

وی در ادامه افزود:  ازسوی دیگر پدافند مدنی یا دفاع غیرنظامی که به باور نگارنده در ایران مورد غفلت قرار گرفته و اساسا به عنوان بخشی از پدافند غیرعامل در وظایف آن سازمان درنظر گرفته شده، با هدف کاهش تلفات انسانی و ایمنی در زمان جنگ یا سوانح طبیعی (حفاظت در برابر بمباران، آتش‌سوزی، آلودگی شیمیایی، جنگ، تروریسم یا سوانح طبیعی مانند زلزله و سیلاب) از طریق ساماندهی فعالیت‌های مدنی و تقویت نهادهای اجتماعی، اطفای حریق، نجات مصدومان، تخلیه مناطق جنگی، مدیریت پناهگاه‌ها در زمان حمله، شکل دادن به سلول‌های بحران در زمان زلزله و سیلاب و در زمان جنگ و حملات تروریستی، کنترل آلودگی‌های شیمیایی-زیستی-هسته‌ای، تامین نیازهای اولیه (آب، غذا) در بحران و مقابله با تهدیدات سایبری و الکترونیکی است. دامنه عمل پدافند مدنی به سوانح طبیعی و انسان ساخت گسترده می‌شود. راهبرد در پدافند مدنی پیشگیرانه است. سازمان پدافند غیرعامل کشور -زیرمجموعه ستاد کل نیروهای مسلح- در سال ۱۳۸۲ تاسیس شده و هدف آن کاهش آسیب‌پذیری و افزایش پایداری زیرساخت‌ها و فعالیت‌های کشور در برابر تهدیدات مختلف است. روز پدافند غیرعامل در تقویم ایران، ۸ آبان ماه است. این سازمان مسوولیت برنامه‌ریزی، هماهنگی و نظارت بر اقدامات پدافند غیرعامل در کلیه بخش‌های کشور را برعهده دارد. پدافند غیرعامل به مجموعه‌ای از اقدامات غیرنظامی اطلاق می‌شود که با هدف کاهش آسیب‌پذیری و حفظ کارایی زیرساخت‌ها و فعالیت‌های کشور در برابر تهدیدات مختلف انجام می‌شود. زارع با اشاره به اینکه مقاوم‌سازی و استتار به دلیل هزینه و تحریم‌ها با استفاده از خاکریزهای خاکی و بتن، روی مکان‌های نظامی کلیدی (پناهگاه‌های فرماندهی، پایگاه‌های هوایی) و زیرساخت‌های غیرنظامی همچنان آسیب‌پذیر متمرکز بوده است خاطرنشان کرد:  آسیب‌پذیری در برابر حملات هوایی نشان داد که به سازماندهی مجدد و مداوم برای ساخت تاسیسات مستحکم و عمیقا مدفون برای دارایی‌های نظامی، هسته‌ای، فرماندهی، صنعتی و موشکی نیاز داریم. ازسوی دیگر آسیب‌پذیری بالای ساختمان‌های بلند و برج‌ها، هم از نظر دسترسی بیشتر در برابر حملات هوایی و هم از نظر معرضیت بیشتر انسان‌ها و دارایی‌ها در یک برج

-تلفات تجمعی در حمله به برج‌های نوبنیاد و سعادت‌آباد در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴- نشان می‌دهد که اساسا باید در ساخت ساختمان‌های بلند و برج در هر جای در دسترس در کشور تجدیدنظر کلی صورت گیرد.  تاب‌آوری از طریق پراکندگی و افزونگی و ضرورت خوداتکایی «اقتصاد مقاومتی» از نکات مهم است. همچنین بسیج عمومی در هنگامی که به نیروی انسانی زیادی نیاز داریم موثر واقع شد، اما محدودیت‌هایی را در تخصص فنی و قابلیت‌های واکنش حرفه‌ای برجسته کرد. در این مورد سازماندهی نهادهای مدنی با دید پدافند، لازم است. افراد ماهر در شکل دادن به پدافند ملی بسیار موردنیازند. ایران با فقدان برابری تکنولوژیکی در مقابل اسراییل و امریکا، در دفاع غیرنظامی مقرون‌به‌صرفه، باید برای افزایش بقا و تحمیل هزینه بر مهاجمان دست بالاتر را داشته باشد. در این زمینه از دفاع مقدس هشت ساله و دفاع در برابر تجاوز ۱۲روزه اسراییل و امریکا باید بیاموزد که دفاع غیرنظامی-پدافند مدنی (civil defense محافظت از مردم-روحیه) یک الزام حیاتی برای تاب‌آوری ملی در برابر سوانح تمام‌عیار طبیعی و تهاجمات دشمن است. ما در ایران پدافند غیرعامل داریم ولی همچنان نیاز به پدافند مدنی به ویژه پس از تجاوز نظامی دشمن در سال ۱۴۰۴ مشاهده می‌شود.