ابنیه تاریخی تبریز در ورطه فراموشی

روزنامه اطلاعات در گزارشی نوشت:

تبریز، شهری که هر خشتش بوی تاریخ می‌دهد، هر کوچه‌اش روایتی از دیروز دارد و هر بنایش، برگ ورق‌خورده‌ای از کتاب تمدن این خاک است. شهری که از دل زمین‌لرزه‌ها برخاسته، زخمی اما استوار، خسته اما ایستاده. تبریز، با آن‌همه روزهای بلند و خاطره‌ساز، هنوز هم در پیچ‌وخم‌هایش، نشانه‌هایی از گذشته را در خود نگه داشته است؛ گذشته‌ای که کم‌کم در سایه فراموشی، در تاریکی بی‌توجهی فرو می‌رود و می‌ریزد، آرام و بی‌صدا… درست مثل سقف یخچال «میرزا مهدی».

در میان بناهای تاریخی این دیار، یخچال‌های خشتی و گلی تبریز، از آن دسته سازه‌هایی بودند که نه فقط با آجر و ملات، که با دستان پینه‌بسته‌ مردمان دیروز ساخته شده بودند. بناهایی که روزگاری، زندگی را آسان‌تر می‌کردند، یخ را از زمستان نگه می‌داشتند تا در تابستان، نسیمی خنک بر جان تشنه‌ مردم بیندازند. اما در دل این دیوارهای سرد، چیزی فراتر از یخ پنهان بود؛ چیزی گرم‌تر، عمیق‌تر، انسانی‌تر: هویت، فرهنگ و خاطره.

یخچال میرزا مهدی، یکی از همین بناها بود. نه فقط یک یخچال، که بخشی از تاریخ زنده‌  تبریز. بنایی ۲۵۰ساله در دل خیابان فلسطین، جایی که حالا فقط تکه‌سنگ‌هایی به جا مانده از آن دیده می‌شود. این یخچال فقط جایی برای نگهداری یخ نبود، یک سنگر بود، یک مخفیگاه، یک مأمن برای بزرگمردانی که خواب آزادی و عدالت می‌دیدند. روایت است که ستارخان، سالار ملی، روزگاری در دل این یخچال پنهان شده بود. روایت است که همرزمانش، در تاریکی آن، نقشه‌های آزادی را زمزمه می‌کردند  و حالا سقف آن فرو ریخته و دیوارها ترک خورده‌اند و میراثی از جنس مشروطه، در غبار بی‌توجهی دفن شده است.

چند روز قبل، در سکوت خبری و هیاهوی فضای مجازی، چند عکس منتشر شد؛ تصاویری دردناک از تخریب یکی از معدود یخچال‌های تاریخی شهر. سقف گنبدی‌شکل یخچال فرو ریخته، بخشی از دیوار فروپاشیده و اطراف آن پر از زباله و سنگ شده بود . از آن شکوهِ دیروز، فقط قاب‌هایی تلخ مانده بود که کاربران با حسرت به اشتراک می‌گذاشتند. نه خبری از مرمت بود، نه تابلویی هشداردهنده، نه حصاری محافظ؛ فقط ریزش، نابودی و فراموشی.

نگین فراموش‌شده معماری سنتی تبریز

کریم میمنت نژاد، تاریخ پژوه تبریزی درباره این یخچال به مهر می‌گوید: یخچال تاریخی میرزا مهدی تبریز با معماری چشم‌نواز و کاربندی‌های منحصر به‌فردش، از جمله زیباترین یخچال‌های سنتی این شهر به شمار می‌رود؛ بنایی که اگرچه کمتر در مستندات به عنوان «اولین یخچال تبریز» از آن یاد نشده، اما بی‌تردید یکی از ارزشمندترین نمادهای میراث معماری این دیار است.

وی ادامه می‌دهد: ریزش اخیر این یخچال، که به تازگی رسانه‌ای شده است، در واقع اتفاقی تازه نیست. این فرسایش و آسیب‌دیدگی سال‌ها قبل رخ داده و متأسفانه در سکوت مسئولان باقی مانده است. مالکیت این بنای تاریخی در اختیار خاندان طباطبایی قرار دارد و در برهه‌ای از زمان، این مکان از قطعه اصلی آن جدا شده و عنوان کاربری فرهنگی خود را از دست داده است. از آن زمان تاکنون، با وجود تلاش برای واگذاری آن به کاربری‌های دیگر، هیچ خریداری برای آن پیدا نشده و این میراث ارزشمند به حال خود رها شده است.

میمنت نژاد تاکید می‌کند: این در حالی‌ است که اداره کل میراث فرهنگی می‌توانست با نظارت و پیگیری دقیق‌تر، از تخریب تدریجی این اثر جلوگیری کند.