اتحاد زعفرانی
مدیرعامل شرکت «تعاونی سهامی عام زعفران اصیل سرزمین کهن» در مصاحبه اختصاصی با آوش از دغدغه‌های کشاورزان در حوزه زعفران می‌گوید
«زهره منوچهری»، مدیرعامل شرکت «تعاونی سهامی عام زعفران اصیل سرزمین کهن» که در حوزه تعاون «زعفران و گیاهان دارویی» فعالیت می‌کند، از فعالان صاحب‌نام بخش خصوصی است که توانسته بزرگ‌ترین تعاونی سهامی عام در حوزه کشاورزی را با محوریت «زعفران و گیاهان دارویی» تأسیس کند. او هدف خود از تشکیل این تعاونی را کمک به کشاورزان و حذف واسطه‌های این بخش بیان می‌کند.
گفت‌وگوی آوش با این بانوی کارآفرین که دغدغه‌هایش برای ارتقای این محصول مشهور ایرانی، او را به عرصه کار و فعالیت کشانده است، بخوانید:
اگر اجازه دهید گفت‌وگو را از این‌جا شروع کنیم که رشته تحصیلی و تخصصی شما چیست و چه شد که تصمیم گرفتید در حوزه زعفران فعالیت کنید؟
تحصیلات و علاقه من بیشتر در حوزه مدیریت است و فارغ‌التحصیل دکتری مدیریت دولتی هستم. در کنار آموزش‌های دانشگاهی و تئوری در حوزه مدیریت، فعالیت‌هایم را در حوزه تعاون از 6 سال پیش آغاز کردم و در این مدت به‌صورت عمیق در این حوزه بررسی و تحقیق کردم. از سوی دیگر سال‌هاست که در حوزه زعفران فعالیت می‌کنم. با ترکیب و تلفیق اطلاعاتی که در این دو حوزه داشتم و یک‌کاسه کردن آن‌ها تلاش کردم تعاونی سهامی عام در حوزه زعفران و گیاهان دارویی تأسیس کنم.
شما جزو کسانی بودید که در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» و در دیدار جمعی از تولیدکنندگان و فعالان بخش خصوصی با رهبر انقلاب اسلامی عنوان کردید ایران تأمین‌کننده ۹۰ درصد زعفران جهان است ولی فقط توانسته سهم ۲۵۰ میلیون دلاری از بازار هشت میلیارد دلاری جهان را به خود اختصاص دهد. به‌عنوان یک متخصص این حوزه اگر از شما دلیلش را بپرسند در پاسخ چه خواهید گفت؟
همان‌طور که در صحبت‌هایم بیان کردم، صادرات نقش مهمی در ادامه تولید و ارتقای تولید زعفران دارد. وقتی چرخ این کار خوب بچرخد، آن‌وقت کشاورز با انگیزه بالا به کارش ادامه می‌دهد، دوباره زعفران می‌کارد و در این حوزه فعالیت می‌کند اما نکته دردآوری که وجود دارد این است که تشکل‌های زعفران که در سال‌های گذشته در این حوزه فعال بوده و همچنین شرکت‌های صادرکننده زعفران، کمتر تلاش کرده‌اند زعفران را به صورت‌های مختلف که ارزش افزوده بیشتری دارد به بازار برسانند و فوت کوزه‌گری کار در این‌جاست.
و این فوت کوزه‌گری چیست؟
در حوزه فروش و صادرات زعفران، در حقیقت ایجاد ارزش افزوده اصلی در ابتدای کار است؛ در این‌که محصول به‌صورت ارگانیک و سالم تولید شود، فرآیند خشک‌کردن محصول طوری صورت گیرد که عاری از میکروب بوده و درنهایت این‌که آنالیزهایی مثبت و خوبی داشته باشد. باورکردنی نیست که بعد از سال‌ها فعالیت در این حوزه، زعفران هنوز هم به‌صورت فله به کشور‌هایی همچون اسپانیا، چین و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود و در مرحله بعد، آن کشورها در شرکت‌های بزرگ داروسازی، شرکت‌های مواد آرایشی و بهداشتی یا شرکت‌های موادغذایی از این محصول باارزش استفاده می‌کنند و سود اصلی را آن‌ها به جیب می‌زنند.
بسیار ساده است که بگوئیم که ما هم باید صنایع تبدیلی را گسترش بدهیم و زنجیره تولید و... را بیافرینیم اما باتوجه‌به بضاعت و سرمایه‌ای که در کشور ما وجود دارد چه می‌شود کرد که اتفاقات خوبی برای صنعت زعفران ما بیفتد؟
اگر در کشور شرکت‌های داروسازی داشته باشیم که از زعفران برای تولید داروهای خاص استفاده کنند یا در محصولات آرایشی و بهداشتی از این کالای مهم و باارزش استفاده کنیم و بعد از آن محصول تولیدشده صادر شود، می‌توانیم باعث رونق کشت و برداشت این محصول در کشور شویم. اما در کنار آن، «بسته‌بندی»، کلید نجات ماست. وقتی زعفران در بسته‌بندی شیک و مطابق با استانداردهای جهانی عرضه شود و هم از نظر کیفی و هم از منظر بصری مطبوع باشد، آن‌وقت ارزش افزوده بسیاری خواهد داشت و با قیمت بالاتری می‌توانیم زعفران را صادر کنیم. صادرکنندگان ما باید تشکل‌های و تعاونی‌هایی را به وجود بیاورند و عزم و اراده‌شان بر این باشد که این محصول باارزش را فرآوری کنند؛ البته وزارت جهاد کشاورزی و وزارت تعاون هم در حوزه تعاونی‌ها باید کمک و این فرآیند را تسهیل کنند. اگر این اتفاق صورت گیرد، همان‌طور که در سخنرانی خود در محضر مقام معظم رهبری عرض کردم، ما می‌توانیم سهم بزرگی در بازار جهانی داشته باشیم.
در حوزه زعفران، ایده‌های بسیاری از قبل روی کاغذ بیان شده و هیچ اتفاقی هم نیفتاده اما شما در عمل چه کردید که مورد استقبال قرار گرفتید و مهم‌ترین دستاوردهای شرکت تعاونی سهامی عام زعفران و گیاهان دارویی تاکنون چه بوده است؟
مهم‌ترین دستاوردهای شرکت تعاونی سهامی عام زعفران و گیاهان دارویی در درجه اول کمک به کشاورزان از طریق حذف واسطه‌ها بوده است زیرا سود اصلی را دلالان و واسطه‌ها دریافت می‌کردند. آن‌ها زعفران را به‌ویژه در فصل برداشت، با قیمت بسیار پائین می‌خریدند و با سود خوبی بعد از فصل برداشت به‌صورت فله‌ای صادر می‌کردند، حتی در مواقعی کشاورزان مجبور بودند زعفران را به قیمت کم بفروشند تا بتوانند دستمزد کارگران را در سریع‌ترین زمان ممکن پرداخت کنند. آن وقت حتی گاهی آن‌ها متضرر شده و از کاشت زعفران پشیمان می‌شدند. در چنین شرایطی بود که «تعاونی سهام عام» را تشکیل دادیم و این شرکت بعد از سه سال فعالیت وارد بورس می‌شود و فعالیت‌هایش را در بورس شروع می‌کند؛ البته این را هم بگویم که تشکیل تعاونی سهامی عام، زمان زیادی طول کشید، چراکه با وجود قوانین و تعارضاتی که بین قانون تجارت و قانون تعاون وجود داشت، لازم بود این تعارض‌ها رفع شود. با رفع این تعارض‌ها، می‌توانیم بگوئیم بزرگ‌ترین «تعاونی سهامی عام» در حوزه کشاورزی با موضوعیت و محوریت «زعفران و گیاهان دارویی» را تأسیس کردیم.
شیوه فعالیت شما چگونه است؟
ما علاوه بر این‌که از کشاورزان خرید می‌کنیم، شرایط آشنایی مشتریان دیگری را که خودشان صادرکننده بوده یا خریدار داخلی هستند با کشاورزان مهیا می‌کنیم. در نهایت، قیمتی که کشاورز دریافت می‌کند، مناسب‌تر است. باید بگویم این‌جا حذف واسطه صورت می‌گیرد. نکته مهم کار ما این است که با همکاری برخی از نمایندگان مجلس، ازجمله نمایندگان تربت‌حیدریه که دغدغه حوزه زعفران را دارند، توانستیم از طریق تعاونی روستایی، خرید حمایتی را از کشاورزان داشته باشیم و همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری را پای کار بیاوریم که در فصل برداشت زعفران، زعفران‌ها را خریداری کنند تا قیمت آن‌قدر پایین نیاید که کشاورز مجبور باشد به‌دلیل پرداخت بدهی‌هایش، محصولش را به ثمن بخس بفروشد.
این توضیح را بدهم که در فصل برداشت زعفران به‌دلیل این‌که خشک کردن زعفران سخت است و در زمان بسیار کوتاهی باید چیده و کلاله‌هایش از گلبرگ جدا و خشک شود تا فاسد نشود، کشاورز برای تأمین هزینه‌ها و پرداخت دستمزد کارگران در مضیقه مالی قرار می‌گیرد و مجبور می‌شود گاهی زعفران را با قیمت پایینی بفروشد اما اگر در فصل برداشت زعفران شرایط به‌گونه‌ای باشد که کشاورز ازلحاظ مالی تأمین باشد آن‌وقت می‌تواند زعفرانش را با قیمت خوبی بفروشد.
این امر با حضور صندوق‌های سرمایه‌گذاری و خرید حمایتی تعاونی روستایی میسر شده است تا در فصل برداشت، قیمت زعفران افت نداشته باشد.
شرکت تعاونی سهامی عام زعفران و گیاهان دارویی توانسته است بزرگ‌ترین تعاونی سهامی عام کشاورزی را با مشارکت شرکت‌های تعاونی زعفران تشکیل دهد. در این مسیر، مطمئناً با دشواری‌ها و چالش‌هایی روبه‌رو بوده‌اید، مهم‌ترین چالش شما در این زمینه چه بود؟
شرکت تعاونی سهامی عام بیش از 40 شرکت تعاونی زعفران را در مجموعه خود جمع و سهامدار کرده است. با احتساب اعضای تعاونی‌ها ما بیش از 120هزار سهامدار داریم. در درجه اول، جمع کردن 40 شرکت تعاونی که بتوانند کنار هم فعالیت کنند، کار بسیار سخت و پیچیده‌ای بود. رایزنی‌ها، صحبت‌ها و قانع کردن آن‌ها برای این‌که زیرمجموعه یک تعاونی دیگر شوند تا بتوانند با کمک هم کارهای بزرگی انجام دهند بسیار دشوار بود و باید بگوئیم که این اتفاق به‌راحتی صورت نگرفت. در حال‌حاضر مدیریت و هماهنگی این مجموعه بزرگ کار بسیار سختی است. اصولاً فرهنگ تعاون، همکاری و همیاری در کشور ما کمرنگ شده و لازم است به دوران اوج آن بازگردیم تا نتایج خوبی حاصل شود.
در گام اول، تلاش‌مان بر این بود که در حوزه آموزش وارد شویم و برای رسیدن به این مهم با پژوهشکده زعفران تفاهم‌نامه‌ای امضا کردیم.
بر این اساس، شرکت تعاونی سهامی عام زعفران و گیاهان دارویی و همچنین همکاران ما در پژوهشکده زعفران، آموزش‌های لازم را به کشاورزان می‌دهند تا در این زمینه به موفقیت برسند.
در تحقق اقتصاد بدون نفت، زعفران می‌تواند نقش اساسی در ارزآوری برای کشور داشته باشد. شرکت تعاونی سهامی عام زعفران و گیاهان دارویی چقدر توانسته است در این مسیر موفق باشد و چه برنامه‌هایی برای رسیدن به این هدف مهم دارد؟ دولت و مجلس برای رسیدن به این مهم چقدر می‌توانند نقش حمایت‌گری از بخش تعاون به‌ویژه در حوزه زعفران را داشته باشند؟
واقعیت این است که این محصول باارزش می‌تواند چرخه مالی بزرگی را در کشور ایجاد کند. اگر زعفران به زنجیره مالی جهانی وصل شود و ارتباط بسیار خوبی پیدا کند، می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در حوزه صادرات غیرنفتی برای کشور داشته باشد و قطعا تاثیرات مثبتی را در رشد هشت درصدی خواهد داشت.
اگر بخواهیم به این مسئله بپردازیم که تعاونی‌ها می‌توانند چه نقشی در رونق اقتصادی کشور داشته باشند، شما شاخص‌ترین نقش را در چه می‌دانید؟
مهم‌ترین نقش تعاونی‌ها این است که کشاورزان را در کنار هم جمع کرده و متحد می‌کنند، با این اتحاد، یک انبار بزرگ زعفران به وجود خواهد آمد و این اتحاد باعث می‌شود تعاونی‌ها قدرت فروش پیدا کرده و مستقیماً با صادرکننده در ارتباط باشند و به‌تدریج به جایی می‌رسند که تعاونی‌ها خودشان می‌توانند با مشتریان خارجی مذاکره کرده و خودشان صادرکننده مستقیم می‌شوند. در این فرآیند قطعاً سود اصلی به کشاورز می‌رسد. در چنین شرایطی، کشاورز یک طرف ماجراست و طرف دیگر خریدار داخلی یا خارجی است؛ البته این اتفاق تا حدود زیادی میسر شده است؛ به‌عنوان مثال، پسته جزو محصولاتی است که این فرآیند را طی کرده است. درحال‌حاضر با وجود تعاونی‌ها این اتفاق برای زعفران نیز رخ داده است.
البته در حوزه زعفران، شرایط سخت‌تر است؛ متأسفانه کسانی هستند که نمی‌خواهند این اتفاق رخ دهد، زیرا می‌خواهند مدیریت بازار زعفران را در دستان خودشان نگه دارند و قیمت‌ها را پایین یا بالا ببرند و به عبارت ساده‌تر، آن‌ها می‌خواهند قیمت‌ها را مدیریت کنند.
نکته دیگری که وجود دارد این است که صادرکنندگان باید تصمیم بگیرند برای به‌دست‌گرفتن بازارهای صادراتی، رقابت منفی نداشته باشند. متأسفانه گاهی شاهد هستیم که صادرکننده برای این‌که مشتری را از دست ندهد زیر قمیت بازار جهانی یا زیر قیمت صادرات ایران، زعفرانش را می‌فروشد. این اتفاق، قیمت زعفران را در خارج‌ازکشور می‌شکند، درحالی‌که صادرکنندگان حوزه زعفران باید متحد بوده و از این طریق، ارزش زعفران را حفظ کنند .
خوانندگان ما، غالباً جوانان و دانشجویان هستند، اگر بخواهید به آن‌ها درباره جهانی فکر و عمل کردن و و ورود به عرصه بازاریابی و تجارت جهانی توصیه‌هایی داشته باشید، آن توصیه‌ها چیست؟
به عقیده من بهتر است جوانان به سراغ کارها، ایده‌ها و فکرهای جدید بروند. من بارها در کلاس‌های دانشگاهی و همچنین کلاس‌های کارآفرینی به دانشجویانم می‌گویم ایده‌های نو، کارهای نو و اهداف بزرگ باید داشته باشیم و برای رسیدن به آن‌ها باید تلاش کرده، وقت گذاشته و حوصله به خرج دهیم تا تلاش‌های‌مان به نتیجه برسد. ما نباید از شکست بترسیم، برای رسیدن به اهداف‌مان مسیر ساده‌ای در پیش رو نداریم. ممکن است در این مسیر پرپیچ‌و‌خم بارها شکست بخوریم اما هر شکست یک تجربه به ما می‌آموزد. رسیدن به اهداف به‌ویژه در حوزه‌های کارآفرینی، تجارت و بازاریابی دور از دسترس نیست و با پافشاری و تمرکز بر اهداف حتماً به نتایج شگفت‌انگیزی می‌رسیم.
ما در مسیر کاری‌مان، سختی‌های زیادی را تجربه کردیم، گاهی یک مسیر را چندین بار تکرار کردیم تا به راه درست برسیم و درنهایت صبورانه منتظر نتیجه تلاش‌های‌مان شدیم. به عقیده من، باید جوان‌ها استراتژی و برنامه‌های منسجم در حوزه فعالیت‌های خودشان داشته باشند و پس از یادگیری به‌سمت فعالیت‌های جمعی و اتحاد حرکت کنند. قطعاً کارهای جمعی نتایج بهتر و بزرگ‌تری به همراه خواهد داشت. باتوجه‌به این‌که در ایران کارهای جمعی و گروهی کمتر است، لازم است یاد بگیریم و این فرهنگ را گسترش دهیم.
