کاهش سن تحصیل؛ فرصت یا تهدید؟

سن ورود به مدرسه یکی از موضوعات مهم در سیاست‌های آموزشی جهان است. برخی کشورها کودکان را از پنج‌سالگی پشت نیمکت‌های مدرسه می‌نشانند، درحالی‌که در کشورهای دیگر آغاز آموزش رسمی از شش یا حتی هفت‌سالگی است. این اختلاف نه‌تنها به سنت‌های آموزشی، بلکه به نگاه هر کشور به رشد شناختی و عاطفی کودکان بازمی‌گردد. در ایران نیز با مطرح شدن طرح کاهش سن ورود به مدرسه، پرسش‌های مهمی درباره تأثیرات این تغییر بر آینده تحصیلی و روانی دانش‌آموزان مطرح شده است.

در این گزارش علاوه بر بررسی مزایا و معایب احتمالی این طرح برای کودکان، خانواده‌ها و نظام آموزشی، نگاهی نیز به سن ورود به مدرسه در کشورهای مختلف و دلایل انتخاب این سن در نظام‌های آموزشی موفق جهان خواهیم داشت.

انگلستان و ولز

در انگلستان و ولز، کودکان در چهار سالگی وارد مقطع «Reception» یا همان به نوعی پیش دبستانی یا مهدکودک می‌شوند. این مقطع، نخستین سال آموزش رسمی است که قبل از پایه اول ابتدایی بوده و بیشتر بر یادگیری از طریق بازی و فعالیت‌های نظیر: کاردستی و نقاشی و از این قبیل تمرکز دارد. با این حال، طبق قانون آموزش، تحصیل الزامی از پنجمین سالگرد تولد کودک آغاز می‌شود. 

اما کارشناسان و تصمیم گیرندگان این رده سنی در انگلستان و ولز بر این باورند، شروع آموزش از چهار سالگی در قالب بازی، کودکان را به‌تدریج با قوانین، تعاملات گروهی و فضای مدرسه آشنا می‌کند و قانون الزام تحصیل پس از پنج‌سالگی به خانواده‌ها اجازه می‌دهد زمان مناسب برای ورود فرزندشان را انتخاب کنند.

در این کشور برنامه‌های پیش‌دبستانی بر رشد مهارت‌های اجتماعی، استقلال فردی و آمادگی ذهنی تمرکز دارند تا کودکان هنگام شروع آموزش رسمی، با اعتمادبه‌نفس بیشتری وارد پایه اول شوند.

ژاپن

بر اساس دستورالعمل رسمی وزارت آموزش ژاپن، کودکان باید در آوریل سالی که شش‌ساله می‌شوند وارد پایه‌اول دبستان شوند. پیش‌دبستانی وجود دارد اما اجباری نیست. دلیل انتخاب سن شش سالگی برای ورود به مدرسه در این کشور، بالغانه‌تر شدن رشد شناختی و اجتماعی کودک است. تاکید بر آماده‌سازی مهارت‌های پایه (خواندن، نوشتن، ریاضیات) در محیط کنترل‌شده از دیگر دلایل انتخاب سن شش سالگی در این کشور است.

کره‌جنوبی

سن شروع دبستان در کشور کره جنوبی از شش سالگی اجباری است؛ اگرچه کودکانی که بسیار آماده‌اند، گاهی از پنج سالگی وارد مدرسه می‌شوند، ولی این مورد هنوز به صورت رسمی اعمال نمی‌شود. برنامه‌هایی برای کاهش سن ورود به پنج‌سالگی از امسال در حال بررسی است و احتمالا به‌صورت تدریجی طی چند سال اجرا خواهد شد. اما در کره‌جنوبی، معمولا فرهنگ رقابتی آموزش وجود دارد و شروع زودتر سال تحصیلی برای کودک فراهم است.

سن شش سالگی به‌عنوان نقطه ورود مناسب در کره جنوبی در نظر گرفته شده است. زیرا کارشناسان معتقد هستند کودک در این سن از توانایی‌های شناختی، عاطفی و اجتماعی برخوردار بوده و توان حضور در محیط رسمی مدرسه را دارد. برنامه پیشنهادی کاهش این سن در کره نشان‌دهنده فشارهای اجتماعی بر خانواده‌ها و چالش‌های تعادل میان بهره‌برداری آموزشی و سلامت کودک است.

ایالات متحده آمریکا

در اغلب ایالات متحده آمریکا، کودکان باید سن پنج سال را به اتمام رسانده باشند. تا وارد پیش دبستانی شود؛ سالی که آغاز تحصیلات رسمی محسوب می‌شود.

دلیل انتخاب این سن پنج سالگی این است که کودکان مراحل رشد اجتماعی و احساسی لازم برای حضور در کلاس گروهی را پشت سر گذاشته‌اند و می‌توانند دستورالعمل‌ها را دنبال کنند و ارتباط موثر با سایر دانش‌آموزان داشته باشند. اما برخی خانواده‌ها فرزندان خود را با تأخیر وارد کلاس درس می‌کنند تا فرصت رشد بیشتر در ابعاد مختلف اجتماعی، احساسی یا جسمی آنان فراهم شود.

هند

طبق سیاست جدید آموزش هند، سن شروع رسمی تحصیل ابتدایی (کلاس اول) شش سالگی تعیین شده است. همه ایالت‌ها موظف شده‌اند معیارهای سن را با این استاندارد هماهنگ کنند. پایبندی به استانداردهای رشد شناختی و اجتماعی کودک در شش سالگی دلیل انتخاب این سن برای ورود به مدرسه در هندوستان عنوان می شود و پیش‌دبستانی برای کودکان سه تا شش ساله پیشنهاد شده است تا مهارت‌های پایه‌ای را قبل از ورود به کلاس رسمی درس کسب کنند.

 عواقب و پیامدهای احتمالی کاهش سن ورد به مدرسه

کاهش سن ورود به مدرسه از شش به پنج سالگی می‌تواند پیامدهای مختلفی داشته باشد که هم جنبه مثبت و هم منفی دارد. با این حال، از دید بسیاری از کارشناسان آموزشی، این تغییر بدون آماده‌سازی زیرساخت‌ها و اصلاح برنامه‌های درسی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

کودکان پنج‌ساله هنوز در مرحله رشد عاطفی و شناختی اولیه هستند. ورود زودتر به محیط رسمی مدرسه ممکن است باعث اضطراب، استرس و افت انگیزه یادگیری شود. در عین حال نیاز به بازی و تعامل آزاد در این سن بسیار بالاست و مدرسه‌ای با ساختار رسمی می‌تواند این نیاز را محدود و بار روانی را به کودکان تحمیل کند.

لازم است محتوای کلاس اول با توانایی‌های شناختی و توجه کودکان پنج ساله بازطراحی شود و معلمان آموزش‌های ویژه‌ای ببینند تا بتوانند با کودکان کم‌سن‌تر کار کنند.

برخی خانواده‌ها ممکن است از این تغییر استقبال کنند (شروع زودتر آموزش و زودتر فارغ‌التحصیل شدن فرزندان)، اما برای بسیاری از خانواده‌ها آماده‌سازی کودکان در پنج سالگی دشوار است.

اگر چنین طرحی بدون بازنگری کامل در برنامه درسی، آموزش معلمان و ایجاد محیط‌های یادگیری مناسب اجرا شود، می‌تواند به افزایش فشار روانی بر کودکان و کاهش کیفیت آموزش پایه منجر شود. برعکس، اگر همراه با اصلاحات بنیادی باشد، می‌تواند به تقویت مهارت‌های اولیه در سنین پایین‌تر کمک کند.

مزایای احتمالی کاهش سن ورد به مدرسه

کودکان در سنین پایین قدرت جذب بالایی دارند. ورود یک‌سال زودتر می‌تواند باعث تقویت مهارت‌های زبانی، شناختی و ریاضی در سنین حساس رشد شود. در برخی خانواده‌ها، نگهداری از کودک در مهدکودک یا پیش‌دبستانی هزینه‌بر است. شروع زودتر مدرسه می‌تواند بخشی از این بار مالی را کاهش دهد. در عین حال همه کودکان، حتی آن‌هایی که به مهدکودک دسترسی ندارند، از آموزش رسمی در سن پایین‌تر بهره‌مند می‌شوند و این می‌تواند به کاهش نابرابری آموزشی کمک کند.

در کشورهایی که سن ورود زیر پنج سال است (مانند انگلستان)، سیستم آموزشی به‌گونه‌ای طراحی شده که سال‌های ابتدایی بیشتر بازی‌محور و انعطاف‌پذیر است. اگر این سازوکار در ایران ایجاد نشود، کودکان چهار و پنج ساله ممکن است با افت تحصیلی و مشکلات رفتاری مواجه شوند.