سوءاستفاده از بالگردهای امدادی؛ هشداری برای بازنگری در نظارت و قانون‌گذاری
عزل پنج مدیر جمعیت هلال احمر به دلیل استفاده ناصحیح از بالگرد در خرم‌آباد، توجهات را بار دیگر به مسئله حساس «سوءاستفاده از تجهیزات امدادی» جلب کرد؛ موضوعی که نه فقط در ایران بلکه در سایر کشورها نیز گاه به چالش‌هایی جدی برای اعتماد عمومی و کارآمدی خدمات امدادی تبدیل شده است.
مجتبی خالدی، سخنگوی جمعیت هلال احمر، اعلام کرد استفاده از بالگردهای این نهاد تنها باید در راستای خدمات بشردوستانه و امدادی صورت گیرد. با این حال، گزارش‌هایی از استفاده ناصحیح از این تجهیزات در خرم‌آباد باعث برگزاری جلسه‌ای فوری و برکناری پنج مدیر شد. یکی دیگر از مدیران نیز با توبیخ مواجه شده است.
این اتفاق پرسش‌های مهمی را مطرح می‌کند که چه نوع سوءاستفاده‌هایی از بالگردهای امدادی رخ می‌دهد؟ و در کشورهای دیگر چه سازوکارهایی برای جلوگیری از این قبیل موارد وجود دارد؟
در ایران و دیگر کشورها، نمونه‌هایی از سوءاستفاده‌های احتمالی از بالگردهای امدادی گزارش شده‌اند، از جمله می توان به استفاده برای جابه‌جایی مقامات دولتی یا افراد غیرضروری در شرایطی که مأموریت امدادی یا بحران وجود ندارد، استفاده در مراسم‌های رسمی یا تبلیغاتی بدون نیاز فوری پزشکی یا امدادی، انتقال کالا یا اشخاص برای مقاصد شخصی یا تجاری با استفاده از امکانات عمومی و کم‌توجهی به اولویت‌بندی بیماران یا آسیب‌دیدگان واقعی در زمان بحران اشاره کرد.
بر اساس اسناد فاش‌شده، در سال ۲۰۰۷، جمعیت هلال احمر ایران بودجه‌ای اضافی برای خرید ۲۰ فروند بالگرد روسی MI-17 دریافت کرد. از این تعداد، تنها ۵ فروند به هلال احمر تحویل داده شد و ۱۵ فروند باقی‌مانده به نهادهای دیگر منتقل شد. در نپال نیز، گزارش‌هایی از تبانی بین راهنمایان کوهستان و واسطه‌ها برای ترتیب دادن پروازهای امدادی غیرضروری وجود دارد. این افراد با اغراق در شرایط سلامتی کوهنوردان، بالگردهای امدادی را برای تخلیه آن‌ها درخواست کرده و هزینه‌های بالایی به شرکت‌های بیمه تحمیل می‌کنند.
قوانین و نظارت در کشورهای دیگر
در بسیاری از کشورها استفاده از تجهیزات امدادی، از جمله بالگرد، تحت قوانین سخت‌گیرانه و شفاف انجام می‌شود.
در آمریکا مقررات FAA (اداره هوانوردی فدرال) به دقت نحوه استفاده از بالگردهای امدادی را تعیین می‌کند که در آن هر پرواز باید ثبت و مستندسازی دقیق داشته باشد و استفاده غیرضروری از منابع اورژانسی می‌تواند جرائم سنگین یا محرومیت شغلی در پی داشته باشد.
در کشور آلمان بالگردهای امدادی اغلب توسط سازمان‌های مستقل مانند ADAC مدیریت می‌شوند. تمامی مأموریت‌ها باید در سیستم مرکزی ثبت شود و دلایل آن قابل بررسی باشد و همچنین گزارش‌دهی عمومی و شفاف از عملکرد پروازها وجود دارد.
نظارت دقیق با استفاده از سیستم‌های دیجیتال و GPS برای ردگیری همه مأموریت‌های بالگردی یکی از راهکارهای کشور ژاپن است. در این کشور، پس از هر مأموریت برای جلوگیری از هرگونه انحراف، ماموریت بررسی می شود.
وضعیت در ایران؛ نیاز به شفافیت بیشتر
اگرچه جمعیت هلال احمر ایران دارای آئین‌نامه‌هایی برای استفاده از تجهیزات امدادی است، اما ماجرای اخیر نشان می‌دهد که اجرای دقیق، نظارت میدانی و شفافیت در اطلاع‌رسانی نیاز به تقویت دارد. به گفته کارشناسان ثبت و انتشار عمومی آمار مأموریت‌های هوایی امدادی (به‌صورت خلاصه و بدون لطمه به حریم شخصی)، نصب GPS و سیستم‌های مانیتورینگ زنده بر روی تمامی بالگردها و تشکیل کمیته مستقل نظارتی با حضور نهادهای خارج از سازمان از راهکارهای جلوگیری از سواستفاده از بالگردهای دولتی است همچنین می توان با برگزاری دوره‌های آموزشی برای مدیران محلی در مورد حدود و الزامات استفاده از تجهیزات امدادی آشنا کرد.
