ماینینگ، علت اصلی یا آدرس غلط قطعی برق؟
هر بار که با آمدن فصل گرما مشکلات ناشی از ناتراژی برق خود را نشان می دهد، دولت‌ها و برخی از مخالفین ارزهای دیجیتال سریعا انگشت اتهام را به سوی بیت کوین و استخراج بیتکوین می‌روند.
در حالی که مسئولین وزارت نیرو خبر از کسری ۲۰هزار مگاواتی داده‌اند، داده‌های مربوط به این حوزه و گفته های کارشناسان حاکی از مصرف حداکثر هزار مگاواتی برق توسط ماینرهای مجاز و غیرمجاز بیتکوین است. هر بار هم یک مسئول با عددی متفاوت در این باره اظهارنظر می‌کند. یکی خبر از مصرف ۲۰هزار مگاواتی میدهد و دیگری مصرف ۸۰۰مگاواتی. یک مسئول خبر از کشف ۵۰۰ ماینر می دهد و دیگری ۵هزار ماینر. در میان این کثرت روایات ما در این گزارش به بررسی ادعاهای مسئولین، آمار جهانی و نظر کارشناسان پرداخته‌ایم تا حقیقت، هرچند هم نسبی، روشن شود.
ماینینگ و عوامل موثر برآن
در این‌جا به سه عامل اصلی و مهم در روند استخراج بیت کوین می پردازیم. این سه عامل مهم در ماینینگ بیت کوین عبارت‌اند از:
۱- سختی شبکه (Difficulty): وقتی قیمت بالا می‌رود، ماینرهای بیشتری وارد چرخه استخراج می‌شوند و هشریت کل شبکه افزایش پیدا می‌کند. ولی این باعث می‌شود سختی شبکه هم بالا رود و در نتیجه، سود هر ماینر به‌طور نسبی کاهش پیدا کند. پس رشد قیمت همیشه به معنی سود بیشتر نیست.
(هشریت نشان‌دهنده تعداد دفعاتی است که یک دستگاه استخراج بیتکوین میتواند در هر ثانیه عملیات محاسباتی مرتبط با ایجاد هش‌ها را انجام دهد.)
۲ـ راندمان دستگاه‌ها: همه دستگاه‌ها مثل هم نیستند. یک ماینر مثل S19XP تا ۳ برابر بهینه‌تر از دستگاه‌های قدیمی است. پس ممکن است یک فارم با دستگاه قدیمی حتی در شرایطی که برق رایگان باشد هم ضرر بدهد، ولی فارم به‌روز با برق متوسط سود آور باشد.
۳- سرمایش و زیرساخت: ماینینگ فقط برق نیست. سرمایش (cooling)، هزینه ساخت فارم، امنیت، نگهداری و حتی تهویه درست، می‌توانند هزینه‌هایی ایجاد کنند که بسیاری از افراد اصلا حساب آن را نمی‌کنند.
اظهارنظرهای مسئولان
همایون حائری، معاون وزیر نیرو در اسفند ۱۴۰۳ گفته: ۷۰۰هزار ماینر غیرمجاز با بیش از ۲۰هزار مگاوات مصرف برق وجود دارد هر دستگاه ماینر معادل مصرف ماهانه ۱۰خانوار برق می خواهد که این موجب تشدید ناترازی برق می‌شود.
مصطفی رجبی مشهدی، مدیرعامل توانیر: تا پایان سال ۱۴۰۳ بیش از ۲۴۰هزار ماینر غیرمجاز کشف شده است که معادل ۸۰۰ مگاوات مصرف برق داشته اند. کل ماینرهای غیرمجاز ممکن است حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰هزار مگاوات مصرف کنند. این میزان حداکثر حدود ۵/۳درصد کل برق تولیدی در ایام اوج مصرف را شامل شود.
محمد الله‌داد، معاون تجارت خارجی و انتقال شرکت توانیر: تا اردیبهشت ماه امسال ۵۰۰۰ دستگاه ماینر جدید کشف کرده ایم که ۴برابر تولید نیروگاه اتمی بوشهر این دستگاه‌ها مصرف برق داشته اند. نیروگاه اتمی بوشهر در کشور با هزار مگاوات ظرفیت تولید در اختیار داریم این میزان مصرف معادل ۴ تا نیروگاه اتمی بوشهر میتواند باشد. مصرف برق ماینرها در کشور معادل سه تا ۴استان کوچک در کشور است . مصرف غیرمجاز مراکز استخراج رمز دارایی به شدت افزایش یافته و تعداد ۲۵۲ هزار دستگاه استخراج رمزارز غیر مجاز، مصرفی معادل ۲۵۰۰ مگاوات دارد.
الله‌داد پیش‌تر گفته بود: بیش از ۵۰درصد ماینرها در مناطق صنعتی است. امسال ماینرها ۴برابر بیشتر از پارسال شده؛ سال گذشته ۵۰۰ ماینر کشف شده بود و امسال ۲۰۰۰ماینر.
آمارهای جهانی
براساس آخرین گزارش مرکز CCAF (وابسته به دانشگاه کمبریج)، مصرف سالانه انرزی شبکه بیت کوین در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۲۰ تراوات ساعت (Twh) معادل ۰.۵۵درصد کل مصرف انرژی جهان است. میانگین مصرف انرژی برای اسخراج یک بیتکوین حدود ۳۵۰ تا ۵۰۰هزار کیلووات ساعت (Twh) است. سهم ایران نیز از مصرف انرژی برای شبکه بیت کوین ۰.۱۲درصد معادل ۳۲۸هزار ۵۰۰کیلو وات است.
یک محاسبه سرانگشتی
طبق ادعای سخنگوی دولت، کسری برق ۲۰,۰۰۰ مگاوات در ساعات پیک است. اگر سهم ایران از هشریت را در یک سناریوی خوشبینانه ۱ تا ۴ درصد در نظر بگیریم مصرف ماینینگ چیزی در حدود ۶۰۰-۲,۰۰۰ مگاوات خواهد بود(منبع: توانیر). این یعنی در یک سناریوی خوشبینانه حداکثر ۱۰ درصد سهم بیتکوین است. در یک سناریوی غیرمحتمل هم گفته می‌شود شش هزار مگاوات صرف ماینینگ می شود که باز هم می‌شود ۳۰ درصد.
روزانه ۴۵۰ بیتکوین ماین می شود. فرض بگیریم هر بلاک ۱ بیتکوین هم کارمزد داشته باشد که می‌شود روزی تقریبا ۵۰۰ بیتکوین درآمد ماینرها. هر بیتکوین هم ۱۰۰ هزار دلار ارزش داشته باشد، می‌شود روزانه ۵۰ میلیون دلار. سهم ایران از این عدد ۱ درصد است اما اگر فرض بگیریم که سهم ایران از این میزان در خوشبینانه‌ترین حالت ۵ درصد است، با سهم غیرواقعی ۵ درصد، می‌شود روزانه ۲.۵میلیون دلار که در ماه می‌شود ۷۵ میلیون دلار. اگر ۷۵ میلیون دلار به تومان تبدیل شود، تقریبا می‌شود ۶۲۲۵ میلیارد تومان در ماه. اگر جمعیت کشور را ۹۰ میلیون در نظر بگیریم، سهم هر نفر می‌شود ماهی ۷۰ هزار تومان. آیا این عدد می تواند توجیه‌گر افزایش میزان ماینرها در ایران باشد؟
اما اصل ماجرا چیست؟
به گفته یک فعال حوزه رمز ارز و بلاک‌چین وقتی ما ۲۰هزار مگاوات ناترازی داریم که ۲۰درصد آن می‌شود ۴هزار مگاوات، این عدد با هیچ منطقی نمی‌خواند. شاید در کل دنیا ۲۰ گیگا وات مصرف برق برای ماینینگ بیتکوین باشد. این یعنی ۲۰درصدش در ایران است؟ این با هر عقل و منطقی نمی‌خواند. چیزی که واضح است این است که ماینینگ زیرزمینی در ایران وجود دارد و هیچکس نمی‌تواند عدد دقیق بگوید. باید این عدد را تخمین زد.
سید مسیح علوی، فعال حوزه رمز ارزها و بلاک‌چین می گوید: به نظر من میزان مصرف برق برای ماینینگ در ایران زیر هزار مگاوات است. شاید توانیر بگوید دو هزار مگاوات است ولی اگر یک دستگاه متوسط ۳کیلوواتی باشد نهایتا می‌شود ۳۰۰-۲۰۰هزار دستگاه، یعنی ۳۰۰-۲۰۰ هزار انشعاب مسکونی هیچ کاری جز ماینیگ نمی‌تواند بکند؟ چرا؟ مثلا یک خانه ۵-۴کیلووات انشعاب دارد، اگر ۳کیلوات برای ماینینگ استفاده کند، با آن ۲کیلووات باقیمانده اگر بخواهد یک کتری برقی روشن کند، کل سیم‌کشی آن خانه آتش می‌گیرد. من این را منطقی نمی دانم و این را بهانه‌ای می‌دانم برای توجیه کم کاری وزارت نیرو.
او افزود: هر دستگاه ماینر حداکثر ۳مگاوات مصرف برق دارد؛ اگر ۲هزار مگاوات را تقسیم بر ۳کیلووات کنیم، می‌شود ۶۶۶هزار دستگاه ماینر. اگر سالی فقط ده درصد از این دستگاه‌ها خراب شود، می‌شود ۶۶هزار دستگاه که نیاز به تعمیر دارند. ما در ایران ۱۰شرکت تعمیر دستگاه ماینر داریم که سالانه هزار دستگاه هم تعمیر نمی‌کنند. پس این عدد اصلا واقعی نیست و آمار مسئولان است. این ۶۶۶هزار دستگاه با احتساب ۸۵میلیون نفر جمعیت کشور یعنی به ازای هر ۱۲۷نفر در ایران یک دستگاه ماینر وجود دارد که این هم غیرمنطقی است.
او درباره میزان کشفیات ماینر اعلامی از جانب مسئولان توانیر می گوید: این دویست و خورده‌ای هزار ماینر کل کشفیات ۶سال گذشته است. اینها بخش عمده‌اش چیز حدود ۸۰-۱۷۰هزار دستگاهش برای ابتدای این مسیر است. موقعی که مانینگ زیرزمینی در مکان‌های صنعتی انجام می‌شده و توانیر با توجه به مصوبات هیئت دولت و قوانینی که وجود داشته با اینها برخورد کرده و اینها را توقیف کرده است. الان نگاه کنید عددهایی که گزارش می‌شود در حد ۶-۵ دستگاه است؛ چرا؟ چون اوایل این قضیه توانیر خیلی اشرافی به موضوع ماینینگ نداشت، بعد که بر این موضع اشراف پیدا کرد، رفت به سمت پایش داده ها.
او افزود: ما در ایران تقریبا ۵/۴میلیون کنتور هوشمند و چیزی حدود ۴۰میلیون انشعاب داریم. این ۵/۴ میلیون کنتور هوشمند اکثرش در انشعابات صنعتی است. بنابراین تقریبا اکثر انشعابات صنعتی ما مشاهده‌پذیرند و توانیر میتواند مصرف اینها را کنترل کند. وقتی که میتواند مصرف را کنترل کند، با توجه به اینکه ماینر یک دستگاه مصرف کننده خاص است و الگوی رفتاری‌اش نسبت به همه مصرف‌کننده‌ها متفاوت است، به راحتی از روی کنتور هوشمند قابل پیدا کردن است. پس چیزی که واضح است، این است که این ۲۰۰هزار دستگاهی که گفته می‌شود برای ابتدای این مسیر است که در مکان‌های صنعتی بوده است. حالا بعداز آن ۶۰-۵۰هزار ماینر در این ۳-۲سال اخیر کشف کرده اند، آنها هم عموما در خانه بوده یا در کارگاهی بوده که صاحبان آن تازه‌کار بودند و اطلاعات چندانی نداشته، اینها را گرفته‌اند.
علوی می‌گوید: الان عمده ماینینگ زیرزمینی در منازل و در روستاهاست. آنها هم من فکر نمی‌کنم مصرفش بیشتر از هزار مگاوات باشد، زیر هزار مگاوات است. حرف من با توانیر این است که شما می‌گویید ۲هزار مگاوات، ما می‌گوییم ۸۰۰-۷۰۰مگاوات، اصلا میانگین این را بگیریم ۱۲۰۰مگاوات؛ مشکل شما که این عدد نیست، مشکل شما ۲۰هزار مگاوات است. اگر هم بگوییم هزار مگاوات است باید بگوییم حداقل در چندهزار خانه باید ماینر باشد که این نشدنی است.
این فعال حوزه رمز ارز درباره ماینرهای مجاز و قیمت برق برای مراکز مجاز ماینینگ گفت: تا الان نزدیک ۲۵۰ مگاوات انشعاب به ماینرهای مجاز داده شده است. اما امروز که داریم باهم صحبت میکنیم ۵-۴مگاوات نهایتا ۱۰مگاوات آن روشن است و بقیه اش خاموش است؛ چرا؟ چون از لحاظ قیمت صرف نمی‌کند. نرخ جدید ماینینگ ۴۶۲۷تومان است. معلوم است که با این قیمت صرف نمی‌کند ماین کنند.
او درباره میزان ۷۰۰هزار ماینر غیرمجاز با بیش ۲هزار مگاوات مصرف که از جانب مسئولین وزارت نیرو اعلام شده، گفت: اصلا شبکه برق کشور ظرفیت چنین چیزی را دارد؟ چنین چیزی میتواند از دید شما پنهان باشد؟شما روی انشعاباتتان و ترانس‌هاتان کنترل دارید، دیسپاچینگ شما نمی‌بیند؟ ضمن اینکه آن‌قدر دارندگان ماینر غیرمجاز را نقره داغ کردند که کسی جرئت ندارد ریسک کند و دست به این کار بزند.
علوی در پایان گفت: مشکل این است که این بحث را راه انداخته اند که اصل موضوع را پنهان کند. اصل موضوع این است که این ۱۸هزار مگاواتی که الان در مدار نیست، کجاست؟ چرا در مدار نیامده؟ چرا پول‌هایی که برای تعمیرات اختصاص داده شده، جای دیگر رفته است. چرا باید روی ۵۳هزار مگاوات خاموشی بدهیم. مگر ما پارسال ۷۸هزار وات برق تولید نکرده ایم؟
