بازگشت طوفان ریزگردها ؛ بحرانی که نمی خواهد مهار شود

روزنامه ایران در گزارشی نوشت:

هنوز بهار به پایان نرسیده که علاوه برافزایش غافلگیرانه گرما وبروز مشکل کمبود برق وخاموشی ها،بحران گرد وخاک یا همان ریزگردها در تهران واقصی نقاط کشور دوباره آغاز شده وباعث تعطیلی برخی استان ها وایجاد اخلال درفعالیت های روزمره وزندگی وکسب وکار مردم شده است.

 طوفان های شدیدی که در قالب گرد وخاک با سرعت فزاینده شهرها واراضی کشور را در می نوردند باعث واردآمدن خسارت های فراوانی می شوند؛ قطع شدن درختان وسقوط آنها برروی خودروها،خراب شدن برخی سازه های شهری وسقوط آنها، آسیب زدن به اراضی کشاورزی وباغی ومحصولات آنها و آلوده کردن هوا وآسیب زدن به سلامت شهروندان وافزایش مراجعه به مراکز درمانی، بخشی از تبعات بحران وطوفان های گرد وخاک است که امسال هم چون سال های قبل ایجادشده وقصد فروکش کردن هم ندارد.

به گفته کارشناسان، کانون های گرد وخاک ایران دو منشا داخلی وخارجی دارند.این طوفان ها بیشتر در نواحی جنوبی(جنوب غربی وجنوب شرقی) ومرکز کشور ایجاد می شوند که اخیرا دامنه آن به بخش شمالی کشور گسترش یافته است.

علت داخلی این طوفان ها را می توان در خشک شدن تالاب ها، دریاچه ها وسایر منابع آبی،عدم انجام عملیات آبخیزداری ودر نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی، خشک شدن اراضی وگسترش بیابان هاجستجو کرد.البته بخش دیگری از این کانون ها در خارج کشور وکشورهایی چون عراق وعربستان قرار دارد اما علت شکل گیری آن تقریبا مشابه داخل است.

بدین ترتیب برای جلوگیری از افزایش کانون های گرد وخاک وبروز طوفان های ویران کننده ناشی از آن به یک همکاری داخلی وبین المللی نیاز است ؛ همکاری که تاکنون در هیچ یک از وجوه موضوع به طور موثر شکل نگرفته ولذا بحران گردوخاک همه ساله تکرار می شود.حسن وحید،معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی درگفتگو با خبرگزاری صداوسیما با اشاره به وسعت اراضی بیابانی کشور (حدود ۳۰ میلیون هکتار)، می گوید: حدود ۱۵ میلیون هکتار از این اراضی، کانون‌های بحرانی گرد و غبارند.

وی به تخریب سالانه ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی در جهان (بر اساس آمار کنوانسیون بیابان‌زدایی) و کاهش توان سرزمین اشاره کرده وادامه می دهد: عوامل متعددی از جمله فرسایش بادی، شور شدن خاک، آتش‌سوزی جنگل‌ها و تخریب پوشش گیاهی در تشدید این بحران دخیل است.

وحید به تاثیرات سوء خشکسالی‌های اخیر و تغییرات اقلیمی بر گسترش بیابان‌زایی اشاره کرده و 

می افزاید: در شرایط فعلی، سالانه بر وسعت کانون‌های بیابانی افزوده می‌شود و این امر، نیازمند تلاش مضاعف و برنامه‌ریزی دقیق است.

این مقام مسئول به تاثیر فعالیت‌های عمرانی مانند جاده‌سازی و معدن‌کاری بر گسترش بیابان‌زایی، اشاره وتاکید می کند که عدم تثبیت مناطق اطراف این پروژه‌ها می‌تواند به ایجاد کانون‌های جدید ریزگردها منجر شود.

 وی تصریح می کند: احیای مناطق تخریب شده پس از فعالیت‌های معدنی امری ضروری است و عدم توجه به آن، می‌تواند بحران‌های زیست محیطی جدی را در پی داشته باشد.

معاون آبخیزداری، مراتع و بیابان سازمان منابع طبیعی کشور، بر نقش موثر آبخیزداری در کاهش تخریب اراضی تاکید کرده و می گوید: “طرح‌های آبخیزداری می‌توانند بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد از تخریب ناشی از سیلاب‌ها را کاهش دهند، زیرا این طرح‌ها با مدیریت روان آب‌ها، علاوه بر کاهش شدت سیلاب‌ها، به افزایش رطوبت خاک و تقویت سفره‌های زیرزمینی نیز کمک می‌کنند. ” به علاوه، احیای پوشش گیاهی نیز به کاهش تبخیر و افزایش رطوبت خاک کمک می‌کند و در نهایت، در احیای سرزمین موثر خواهد بود.

وحید با اشاره به وسعت کانون‌های بحران گرد و غبار در کشورهای همسایه ، می افزاید: کشورهای عراق، عربستان، اردن، کویت، سوریه، عمان، یمن و قطر که بالغ بر ۹۳ میلیون هکتار است، کانون های گرد وخاک در همسایگی ایران به شمار می آیند ولذا باید به اهمیت همکاری‌های فرامرزی در مهار ریزگردها توجه داشت وتاکیدکرد.

وی با تاکید بر نقش عوامل فرامرزی در تشدید بحران، به اهمیت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اشاره کرده و ادامه می دهد: “کانون‌های گرد و غبار، مرزهای جغرافیایی را نمی‌شناسند و بخشی از منشاء این کانون‌ها، در کشورهای همسایه قرار دارد.

وحید با تاکید بر رویکرد چندوجهی در مقابله با بیابان‌زایی، از برنامه‌های سازمان منابع طبیعی در راستای مدیریت جامع منابع آبی، احیای تالاب‌ها و دشت‌های سیلابی و همچنین کنترل فرسایش بادی خبر می دهد.

 وی با بیان اینکه فرسایش بادی در بسیاری از مناطق بیابانی کشور وجود دارد، می گوید: با اجرای طرح‌های آبخیزداری و بیابان‌زدایی، موفق به کاهش شدت فرسایش بادی و کنترل کانون‌های گرد و غبار در بسیاری از مناطق شده‌ایم.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی، به آمار حدود ۱۵ میلیون هکتار از اراضی، کانون‌های بحرانی گرد و غبار اشاره کرده وادامه می دهد: برنامه‌های سازمان منابع طبیعی، شامل مالچ پاشی، نهال‌کاری، حفاظت از پوشش گیاهی و اجرای طرح‌های آبخیزداری، به طور موثر در کاهش این کانون‌ها نقش داشته است.

 وی همچنین بر اهمیت مدیریت صحیح منابع آب، رعایت حقابه تالاب‌ها و دشت‌های سیلابی و جلوگیری از بهره‌برداری بیش از حد از منابع زیرزمینی تاکید می کند.

وحید در ادامه به تلاش سازمان منابع طبیعی برای احیای اراضی کشاورزی رها شده اشاره کرده و اظهار می کند: با اجرای طرح‌های کشاورزی پایدار و تشویق کشاورزان به استفاده از روش‌های نوین آبیاری، در صدد احیای این اراضی و جلوگیری از تبدیل آنها به کانون‌های جدید گرد و غبار هستیم.

وی به پیشرفت‌های قابل توجه در منطقه سیستان و بلوچستان اشاره کرده و از بهبود وضعیت آبیاری در برخی مناطق و تلاش برای تامین حقابه اراضی کشاورزی خبر می دهد.

این مقام مسئول با اشاره به اینکه بر اساس برنامه هفتم، با اختصاص بودجه و برنامه‌های اجرایی گسترده، گامی بلند در جهت مهار بیابان‌زایی و کاهش اثرات ریزگردها برداشته خواهد شد، تصریح می کند: طبق این برنامه ، سازمان منابع طبیعی باید ۲۰ درصد کانون‌های بحرانی کشور را که شامل ۳ میلیون هکتار است (یعنی سالانه ۶۰۰ هزار هکتار) کاهش دهد.

وحید بااشاره به برنامه‌های کلیدی دراین خصوص، ازاحیای بیست میلیون هکتار از مراتع فرسوده با هدف جلوگیری از تبدیل آنها به بیابان،اجرای پروژه‌های آبخیزداری در ۲۰ میلیون هکتار از اراضی کشور،افزایش پوشش جنگلی به عنوان عاملی موثر در کنترل بیابان‌زایی وافزایش ۲۰درصدی ضریب حفاظت از منابع طبیعی، نام می برد.

معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی،ادامه 

می دهد: همچنین ما اقدامات دیگری مانند مالچ پاشی به عنوان یک ابتکار ملی که در مقیاس وسیعی در مناطق مختلف کشور به کار گرفته شده، را انجام داده ایم.

همچنین خطوطی از راه‌آهن و جاده‌های مواصلاتی کشور در برابر ریزگردها ایمن‌سازی شده‌اند. با این حال هنوز در برخی مناطق نیاز به اقدامات بیشتری وجود دارد.به علاوه،۸۷ شهر و ۲۳ فرودگاه کشور به دلیل ایجاد فضای سبز و جنگل‌کاری در اطراف آنها، از اثرات بیابان‌زایی در امان مانده‌اند.

وحید می افزاید:در مناطق بحرانی مانند جاده یزد- خراسان جنوبی و منطقه طبس هم اقدامات موثری برای کنترل بیابان‌زایی انجام شده و پروژه‌های جدیدی در مسیر خور و بیابانک در دستور کار قرار دارد.همچنین با اجرای طرح‌های بادشکن،  ۶۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در برابر فرسایش بادی محافظت شده است.

تمام این اقدامات در حالی است که افزایش کانون  های گرد وخاک وریزگردها همچنان تن بسیاری از استان های کشور را آزار داده وباعث ایراد خسارت  های فراوانی به جان ومال مردم وهوا ومحیط  زیست کشور می شود؛ لذا به نظر می رسد دولت وحاکمیت باید به این مشکل به عنوان یک اولویت اصلی نگاه کرده وبا سازماندهی امکانات داخلی ،افزایش همکاری های بین المللی با همسایگان وهمچنین استفاده از فناوری های نوین، این مشکل خطرناک ومهارناشدنی را مهار کنند.