سینما بهترین مدیوم بررسی اقتصاد سیاسی آب است

نشست تخصصی «نگین فیروزه‌ای ایران در محاق: بحران زیست محیطی در ایران» با حضور محمد درویش، محمد فاظلی و اچه سویدم امروز 21 آذر در سومین روز از نوزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت در سالن 12 پردیس سینمایی ملت برگزار شد.

سینما از مرثیه‌سرایی به سمت مطالبه گری برود

محمد درویش در این نشست گفت: زمانی اگر در حوزه محیط زیست جست‌و‌جو می‌کردیم تنها فرهاد ورهرام و سهراب شهید ثالث بودند اما امروز شاهد رشد مثبت و امیدبخش هستیم. 

وی تاکید کرد: برخی کارگردانان مانند محمد احسانی تمام آثار خود را به محیط زیست اختصاص داده‌اند یا خانم مرضیه برومند که در جلسه حضور دارد فیلم «آب‌پریا» را برای بیان بحران آب ساخت.

درویش افزود: زمانی از مسئولان شهر آمستردام پرسیدم چه کردید که بحران محیط زیست را حل کنید؟ گفتند از فیلمسازها کمک گرفتیم. سینما بسیار مهم است. کاری که مستند «مادرکشی» کرد و در دوره ریاست حسام‌الدین آشنا در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری این فیلم ساختارشکنانه ساخته شد امروز می‌بینیم چقدرهشدارهای درستی داشت.

سینما می‌تواند ظرفیت‌سازی کند

این فعال محیط زیست معتقد است سینمای ما باید از مرثیه‌سرایی عبور کرده و مطالبه‌گر باشد: بحران ما کمبود آب نیست بلکه کمبود خرد در مدیریت آب است. اینجا لازم است مولفه‌های سینمایی داشته باشیم تا با هزینه کمتر بتوانیم مؤثرتر عمل کنیم.

وی تاکید کرد: سرمایه‌گذاری روی نفت و گاز دیگر مسخره است و اگر سال‌ها قبل این مساله در مستندها و سینما می‌آمد امروز تأثیرات مطلوبی داشت. سینما می‌تواند ظرفیت سازی کند.

درویش با بیان اینکه مردم با کابوس کمبود آب به سر می‌برند، افزود:متاسفانه اسکناس‌هایمان را در شومینه می‌ریزیم تا گرم شویم. ما دچار خسوف خرد شده‌ایم.

درویش در خصوص اینکه چرا آب به موضوع امنیتی تبدیل می‌شود، اضافه کرد: بخش لابی‌گرِ آب خود را زیر پرده‌ای از ایدئولوژی مطرح می‌کند تا از انتقاد دور بماند. خودشان را سعی می‌کنند در زون امن قرار دهند تا آب را مساله حاکمیتی کنند که در موردش بحث نشود. 

وی افزود: ما آنقدر گفتیم و حرف زدیم تا مدیریت مصرف آب کشاورزی به امضای رئیس‌جمهور شهید آقای رئیسی رسید. 

او ادامه داد: سینماگران باید به اسناد بالادستی آب تکیه و دغدغه‌شان را بیان کنند.

سینمای مستند باید پرسش‌های آبی مطرح کند

همچنین محمد فاضلی، جامعه‌شناس در این نشست گفت: ما مفهوم پدیده زیست‌پذیری سرزمین داریم. انرژی مجانی آب و خاک ما را نابود کرده است.

وی افزود: از بین شاخصه‌های زیست‌پذیری، آب را داریم که پنج کاربری شرب، بهداشت، محیط زیست، کشاورزی و صنعت است. باید توجه داشت اگر همه آب کشاورزی کرمانشاه یا شهر دیگر را صرفه‌جویی کنیم، ارتباطی به آب تهران ندارد.

این فعال اجتماعی اضافه کرد: اگر در منطقه‌ای آب زیاد و در منطقه‌ای دیگر آب کم باشد‌، منطق آن مثل انرژی نیست و قابلیت جابه‌جایی فراهم نیست.

او با بیان اینکه اگر می‌خواهیم آب را در مستند بگنجانیم باید قدرت صدای آن نیز مطرح شود، تاکید کرد: آب ابعاد مختلفی مانند اجتماعی، فرهنگی، محیط زیستی، اقتصادی، امنیتی، فناوری، سیاسی و حقوقی دارد و خرد آبی محصول تعامل درست همه ابعاد است. 

وی تاکید کرد: اگر مساله آب در سایر ابعاد حل نشود در انتها امنیتی می‌شود و آبی که قطع شده ثبات و امنیت را به خطر می‌اندازد. آب را می‌توان در چارچوب‌های مختلف تحلیل کرد اما در تحلیل سبک زندگی باید گفت، سبک زندگی ما آب‌بر شده است.

وی با اشاره به مستند «مادرکشی» افزود: آن زمان، آشنا بسیار تلاش کرد تا این فیلم دیده شود. در این مستند تلاش کردیم تا مشکلات آب را بیان کنیم.

این جامعه‌شناس معتقد است سینمای مستند باید پرسش‌های آبی مطرح کند چرا که امنیت هر کشور به آب آن بستگی دارد: سینما باید بپرسد سیاست آبی ما چیست و در مورد آن چه کسی با چه مکانیزمی تصمیم می‌گیرد و نسبت‌های آب با بقیه زیست‌مایه‌ها چگونه لحاظ می‌شود؟

وی افزود: همچنین سینما می‌تواند ابعاد اقتصادی و اقتصاد سیاسی‌ طرح‌های آبی را بررسی کند. وقتی دو میلیون هکتار باغ غیر بهره‌ور داریم باید بررسی شود. همچنین سینما می‌تواند سیاست‌های اصلاحی را بیان کند.

وی گفت: هنر می‌تواند سوالات مهم را در مقیاس چند ده میلیون نفر بپرسد.

فاضلی به ضرورت ملاحظات تمدنی اشاره کرد و گفت: ما نیاز به خرد اقلیمی تاریخی، وارد کردن خرد اقلیمی-تاریخی در زندگی ایرانی و شکل دادن به روایت‌های عقلانی از حکمرانی و مدیریت منابع آبی و همچنین نشان دادن پیچیدگی داریم.

این فعال اجتماعی به تفاوت خصوصیات شهرهای مختلف ایران تاکید کرد و افزود: امروز اگر می‌خواهیم بحران آب را مدیریت کنیم، ۳۵ درصد غذا را از دست می‌دهیم. برای هر کیلو گندم ۷ بشکه ۲۰۰ لیتری آب صرف می‌کنیم. مدیر باید بداند اصلاحات در بخش آب بدون اصلاحات در بخش غذا امکان‌پذیر نیست.

وی افزود: سالانه میلیون‌ها تن میوه‌هایی تولید می‌کنیم که سهمی در رفاه مردم ندارد. بنابراین سینما باید راوی چنین دغدغه ای باشد. اگر سینماگر بودم باید در مورد ویلا و خانه دوم فیلم می‌ساختم. اینکه در خانه ویلایی آب مصرف کنیم و باغات ما خروجی برای رفاه مردم نداشته باشد فاجعه است. ویلا مصداق مادرکشی است.

نیاز داریم سینمای مستند با روایت‌های علم کاذب مقابله کند

فاضلی افزود: ما نیاز داریم با روایت‌های علم کاذب مقابله کنیم. مسئولی می‌شناسم که می‌گفت چرا کویرها را دریا نکنیم. تصور می‌کنند اگر در جایی آب پر کنند آنجا پر بارش می‌شود. سینما باید با چنین روایت‌هایی مقابله کند.

وی روایت کذب دیگر را ابردزدی عنوان کرد و افزود: باید پرسید این ادعا چطور شکل گرفته. ما فعالان محیط زیست هرقدر معترض شویم به اندازه فیلم موثر نیست.

فاضلی موضوع کاشت هندوانه را نیز افسانه‌ای دانست و ادامه داد: کل مصرف آب هندوانه در سال از هدررفت فیزیکی شبکه آبی شهری کمتر است. سینما می‌تواند ترسیم کند که برخی واژه‌ها نادرست بوده و بر اساس نادانی ساخته شده است.

وی معتقد است مساله آب با آوردن آب بیشتر حل نمی‌شود بلکه با تحول اقتصادی حل می‌شود. سینما باید بپرسد اگر می‌خواهیم اقتصادمان بهبود یابد آیا مصرف آب را افزایش خواهیم داد. آب ایران در چارچوب بازنگری در اقتصاد ایران حل می‌شود.

وی به برخی مشکلات شرب و بهداشت اشاره کرد و گفت: ۱۵ درصد هدررفت فیزیکی داریم. در اقتصاد سیاسی آب معضلاتی چون آب برای پروژه‌های آبی، آب برای خرید رای، آب برای جابه‌جایی قدرت و آب برای ارزشمند کردن سایر دارایی‌ها مطرح می‌شود.

فاضلی معتقد است آب فقط دو مولکول هیدروژن و یک مولکول اکسیژن نیست و چند هزار مولکول قدرت و فریب در خود دارد.  آب به سمتی می‌رود که قدرت دارد.

وی افزود: مجموعه‌ نابخردی و قدرت و ثروت چنین وضعیتی را به وجود آورده است و سینما بهترین مدیوم بررسی اقتصاد سیاسی آب است.

با کمک مستند فهمیدم ایران پلنگ دارد

همچنین اچه سویدم، فیلمساز اهل ترکیه نیز گفت: ۲۵ سال است فیلمسازی می‌کنم. در یک سال گذشته در مورد گرگ‌ها، خرس‌ها و کرکس‌ها فیلم ساختم و امسال اولین جشنواره مستند حیات وحش را در آنکارا برگزار کردیم.

وی با بیان اینکه آب در ترکیه هم موضوعی جدی است، ادامه داد: آب در تمام دنیا مهم و جدی است. در ترکیه با وجود اعتراضات سد ایلی سو  روی رود دجله ساخته شد و یک ناحیه باستان‌شناسی از بین رفت.

این فیلمساز اضافه کرد: نقشه‌هایی کشیده شده که آینده مناطق مختلف کشور ترکیه در زمینه آب را نشان می‌دهد و متاسفانه بیشتر مناطق قرمز رنگ است.

سویدم معتقد است بسیاری از فیلم‌های مستند صرفا مشکل را بیان می‌کنند و اینکه چه گونه‌ها و عرصه‌هایی قرار است از بین برود. برای اولین بار فیلم فتح‌الله امیری را در اتریش دیدم و متوجه شدم در ایران پلنگ داریم و این قدرت فیلم است.

این مستندساز و فعال محیط زیست هدف از راه‌اندازی جشنواره مستند محیط زیست را بیان مشکلات در کنار زیبایی محیط زیست عنوان کرد و افزود: اگر این فیلم‌ها تولید نشوند و مردم اطلاع نیابند قادر نخواهند بود در مورد آن صحبت کنند.

سویدم افزود: مردم با کمک فیلم‌ها با ما ارتباط برقرار می‌کنند و به عنوان فیلمساز مسئول طرح این مسائل هستیم.

این مستندساز گفت: به دلیل ناتوانی مالی شاید نتوانم دومین جشنواره را برگزار کنم اما همچنان برای محیط زیست فیلم خواهم ساخت.

همچنین این فیلمساز ترکیه‌ای به خشک شدن تالاب‌ها در ترکیه و مشکل جدی منابع آبی اشاره کرد و گفت: نکته‌ای که فیلمسازها باید توجه کنند این است که خود فیلمسازها چقدر آب مصرف می‌کنند. همچنین فیلمساز باید شخصیتی خلق کند که در مقابل مصرف آب می‌ایستد.

سویدم با اشاره به استانداردهای جدید فیلمسازی اضافه کرد: بر اساس این استاندارد ها میزان محیط زیست دوستی فیلمساز مشخص می‌شود.

محیط زیست در حوزه فرهنگ و هنر حمایت نمی‌شود

مرضیه برومند، فعال سینمایی در بخش پرسش و پاسخ این نشست گفت: متأسفانه سرمایه‌گذاری برای سینماگران نداریم که بتوانند چنین دغدغه‌هایی  در حوزه آب مطرح کنند.

کارگردان مستند «آب‌پریا» افزود: به شخصه در تولید این فیلم حمایت کافی نداشتم و «آب پریا» پروژه سختی بود. اثر ما باید مردم‌پسند باشد اما زمانی در تلویزیون احترام داشتیم که امروز مثل سابق نیست و در سینما هم با فیلم محیط زیستی نمی‌توانیم رقابت کنیم.

وی اضافه کرد: من امیدوارم بودم نهادها از یک درصد بودجه اختصاصی خود برای فرهنگ هزینه کنند  که عملا دیده نمی‌شود و محیط زیست در حوزه فرهنگ و هنر حمایت نمی‌شود. چنین فیلم‌هایی باید از سوی مسئولان حمایت شوند.

برومند ادامه داد: در سریال «قصه‌های تابه‌تا» و داستان زی‌زی گولو یک قسمت داشتیم که هر کسی آشغال می‌ریخت به سمت خودش برمی‌گشت. ۳۰ سال گذشته و هنوز در مورد آن صحبت می‌شود و تماشاگران کودکی که امروز میانسال هستند می‌گویند از وقتی این قسمت را دیدیم دیگر آشغال نمی‌ریزیم.

این کارگردان سینما معتقد است: آگهی دادن و تحریک حس مالکیت نسبت به ارزش‌ها و دارایی‌های طبیعی مهم است. چرا باید دارایی فقط خانه و ماشین قلمداد شود و مردم نسبت به درخت و کوه و آب خود را مسئول ندانند.

وی ابراز امیدواری کرد: سینماگران نسبت به این موضوعات کار کنند و دایره بین کارشناسان، مردم و سینماگران برقرار شود.

برومند افزود: لازم است به مردم بگوییم هر آنچه در این سرزمین است از آن شماست و برای حفظ آن باید تلاش کنند.

نوزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت از 19 تا 25 آذر در پردیس سینمایی ملت در حال برگزاری است.