نفس‌های بریده

این سومین بار در طول یک ماه گذشته بود که زهرای کوچک هفت ساله با نفس‌تنگی شدید به اورژانس مراجعه کرده بود؛ نفس‌ زدن‌های پی در پی او چندین و چند روز است که ادامه دارد و صدایش مدام در گوش مادر طنین می‌اندازد: «مامان نمی‌تونم نفس بکشم!»

داستان زهرای کوچک، ماجرای همه‌ی بچه‌های تهران، این کلان‌شهر آلوده است؛ این کودکان بی‌ آنکه نقشی در ایجاد آلودگی هوای تهران داشته باشند، دسته‌ بزرگی از قربانیان آن را تشکیل می‌دهند.

 تهران که از ابتدای سال، شش روز هوای پاک داشته هم‌اکنون در وضعیت ناسالم قرار گرفته و به تهدیدی جدی برای گروه‌های حساس، از جمله کودکان بدل شده است.

ضربه‌ی سنگین آلودگی هوا بر پیکر کودکان

بر اساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، شاخص کیفیت هوا در حال حاضر روی عدد ۱۱۲ قرار گرفته و کیفیت هوای تهران ناسالم است. با بازگشت موج آلودگی هوا به پایتخت، برخی بیمارستان‌ها به مراجعه‌ کودکان برای مشکلاتی همچون سرفه‌های خشک، حملات آسم، آلرژی تنفسی، تنگی نفس و... اشاره کرده‌‌اند.

آلودگی هوا و تداوم آن، خطرات جدی‌ای برای سلامت افراد، به ویژه سالمندان و  کودکان، که از سیستم ایمنی ضعیف‌تری برخوردار هستند به همراه دارد.

سازمان بهداشت جهانی در گزارش ویژه‌مربوط به سلامت کودکان و آلودگی هوا مطرح کرده است: «کودکان به دلیل تنفس سریع‌تر و رشد ناکامل ریه‌ها، نسبت به آلودگی هوا آسیب‌پذیرترند، حتی سطح پایین آلاینده‌ها می‌تواند رشد عصبی، عملکرد شناختی و سلامت روانی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.»

علاوه بر تأثیر آلودگی هوا بر ایجاد حساسیت‌های آلرژیک، مشکلات تنفسی و تغییرات فراساختاری و سلولی در ریه‌ها و مجاری هوایی، ضریب هوشی آنان را نیز کاهش می‌دهد و مشکلاتی از جمله کم خونی و کمبود ویتامین از دیگر پیامدهای آلودگی هوا است.

از آنجا که ریه‌های کودکان به تمامی تکمیل نشده، ذراتی معلقی همچون PM2.5 و PM10 به‌راحتی وارد ریه‌ها می‌شود و التهاب، عفونت‌های مکرر و تشدید آسم را در پی دارد.

زندگی در مناطقی که به طور مزمن با آلودگی هوا درگیرند، از نظر رشد قدی نیز کودکان را درگیر می‌کند.

از سوی دیگر تحقیقات نشان داده که افت تمرکز، اختلال در یادگیری و حتی رشد ناقص ذهن می‌تواند از عوارض زندگی در نقاطی باشد که به طور مداوم با آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند.

برنامه‌های رفع آلودگی هوا به دست فراموشی سپرده می‌شوند

آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران، به خصوص تهران، به یک دمل چرکی تبدیل شده که همچنان راهکاری برای درمان قطعی آن اندیشیده نشده است و ما روزهای بسیاری از سال را با کیفیت هوای ناسالم در تهران سپری می‌کنیم؛ وضعیتی که ادامه‌ی آن در آینده می‌تواند سبب رشد بیماری‌های مزمن و ضعف و اختلال در سیستم ایمنی را به ویژه در کودکان به وجود بیاورد.

 در حالی که آلودگی هوا سال‌هاست به مشکلی مزمن در کلان‌شهرها تبدیل شده، اما هنوز اقدام عملی و مؤثری برای کاهش پایدار آن از سوی نهادهای مسئول صورت نگرفته است. متخصصان می‌گویند که اگر فکری اساسی برای این وضعیت نشود، پیامدهای آن در سال‌های آینده به شکل رشد بیماری‌های مزمن تنفسی، ضعف سیستم ایمنی و حتی اختلالات رشد در کودکان بروز خواهد کرد.

در جهت رفع آلودگی هوا برنامه‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت متعددی تدوین و یا حتی در دستور کار قرار گرفته است اما متأسفانه هنوز شاهد برداشته شدن یک قدم جدی که تأثیر آن در جامعه مشهود باشد نیستیم.

برخی اقدامات همچون توسعه‌ی حمل و نقل عمومی پاک ، حذف خودروهای فرسوده و اجرای کامل طرح محدوده‌ کنترل آلودگی، برنامه‌هایی است که در صورت اجرای درست و کامل آن، وضعیت هوای تهران رو به بهبود خواهد رفت اما سال‌هاست شاهدیم که این طرح‌ها به تمامی اجرا نشده است؛ همانطور که همچنان شاهد تردد میلیون‌ها خودروی فرسوده در سراسر کشور هستیم که آلودگی سنگینی را ایجاد می‌کنند.

توصیه‌هایی در جهت کاهش آسیب‌ها

اگرچه رفع و یا کاهش آلودگی هوا نیازمند برنامه‌های بلند‌مدت و اقدامات ساختاری از سوی نهادهای مسئول است اما مدارس و خانواده‌ها می‌توانند با اقداماتی ساده، در جهت کاهش آسیب‌های آلودگی هوا بر روی کودکان، نقش مهمی ایفا کنند.

والدین باید تلاش کنند در روزهایی که هوا در شرایط ناسالم قرار دارد، تا حد ممکن کودکان را در فضاهای بسته نگاه دارند و همچنین استفاده از ماسک‌های فیلتردار را نیز فراموش نکنند.

تغذیه نیز نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد؛ مصرف میوه، سبزیجات تازه و موادی همچون هویج، سیب، پرتقال و مغزها که حاوی آنتی اکسیدان هستند می‌تواند آسیب‌های آلودگی هوا را تا حدی کاهش دهد.

مدارس نیز با اقداماتی همچون محدود کردن فعالیت‌های بدنی در فضای باز در روزهای آلودگی هوا، آموزش کودکان در خصوص راه‌های محافظت از خود و استفاده از دستگاه‌های تصفیه در کلاس‌ها، کودکان را یاری کنند.