جامعه در حصار بازتاب‌ها

علیرضا رحیمی، دبیر شورای عالی نوجوانان و جوانان کشور و معاون امور جوانان وزیر ورزش در یادداشت اختصاصی  که در اختیار آوش قرار داده، نوشت:

این روزها شبکه‌های اجتماعی را بیش از هر چیز «آینه افکار عمومی» معرفی می‌کنند؛ اما واقعیت این است که این آینه، تصویر را شفاف و بی‌نقص نشان نمی‌دهد. آنچه در قاب مجازی می‌بینیم، اغلب ترکیبی است از صداهای پرقدرت، بازتاب‌های تکرارشونده و واکنش‌های هیجانی که به‌سادگی می‌تواند ما را از درک لایه‌های عمیق‌تر جامعه دور کند.

افکار عمومی را نمی‌توان تنها با هشتگ‌ها یا ترندها سنجید. جامعه لایه‌های پنهان و خاموشی دارد که در فضای مجازی بازتاب نمی‌یابند؛ گروه‌هایی که یا از ترس طردشدن و برچسب خوردن سکوت می‌کنند یا اساساً ترجیح می‌دهند وارد این میدان نشوند. در عوض، آنچه پررنگ‌تر دیده می‌شود، تکرار صداهایی است که از دل اتاق‌های پژواک بیرون می‌آید و تصویری از «اکثریت» می‌سازد که لزوماً با واقعیت همخوان نیست.

این شکاف میان «بازتاب مجازی» و «واقعیت اجتماعی» پیامدهای مهمی دارد. وقتی پرصداترین گروه‌ها جای کل جامعه سخن بگویند، زمینه برای دوقطبی‌سازی، بی‌اعتمادی و کاهش ظرفیت گفت‌وگوی ملی فراهم می‌شود. مشارکت مدنی نیز از این وضعیت آسیب می‌بیند؛ چرا که شهروندان احساس می‌کنند یا باید در یک سوی هیاهو قرار بگیرند یا ناگزیر سکوت کنند.

با این حال، شبکه‌های اجتماعی را نباید تنها به چشم تهدید دید. همین فضا فرصتی است برای شنیدن صداهایی که پیش‌تر به حاشیه رانده شده بودند. مسئله اصلی اینجاست که چگونه می‌توان میان ظرفیت‌های رهایی‌بخش و خطرهای تحریف‌کننده تعادل برقرار کرد. پاسخ این پرسش نه در حذف این فضا، بلکه در بازتعریف شیوه مواجهه با آن است: تقویت مهارت‌های رسانه‌ای، ایجاد بسترهای امن برای گفت‌وگوی آزاد، و حمایت از کسانی که می‌توانند میان گروه‌های مختلف پل بزنند.

اگر قرار باشد تصویری واقعی‌تر از افکار عمومی داشته باشیم، باید به سراغ همان صداهای خاموش برویم؛ صداهایی که شاید در شبکه‌های اجتماعی کمتر شنیده شوند، اما در زندگی روزمره و میدان واقعی جامعه وزن تعیین‌کننده‌ای دارند. آینده گفت‌وگوی ملی در گرو شنیدن همین صداهای فروخورده است؛ صداهایی که اگر همچنان نادیده بمانند، هیچ آینه‌ای حتی پرهیاهوترینشان نمی‌تواند چهره واقعی جامعه را بازتاب دهد.