اجرای گام دوم رفع فیلترینگ نزدیک است
تحریریه آوش/ پیگیری‌های آوش از برخی مدیران وزارت ارتباطات و همینطور برخی اعضای شورای عالی فضای مجازی نشان می‌دهد که دولت توانسته به قول خودشان «به قله رفع فیلتر» نزدیک شود. البته هنوز مشخص نیست که در لحظه آخر چه اتفاقی قرار است بیفتد، اما همه افرادی که آوش توانسته با آنها ارتباط بگیرد متفق‌القول خبر می‌دهند که اجرای گام دوم رفع فیلترینگ بسیار نزدیک است.
به اجرا در نیامدن وعده رفع فیلترینگ بعد از گذشت بیش از یک سال بسیاری از کاربران را ناامید کرده و حتی بسیاری از آنها در شبکه‌های اجتماعی زیر پست‌های او، سخنگوی دولتش و وزیر ارتباطات اعلام می‌کند دیگر منتظر به سرانجام رسیدن این وعده نیستند.
در چند هفته گذشته هم مانند همیشه سخنگوی دولت و وزیر ارتباطات مانند بیش از یک سال گذشته یک حرف را مدام تکرار کرده‌اند که در انتظار وفاق هستند و همچنان بر سر عهدی که با مردم بسته‌اند هستند.
اما در این بین یک اظهار نظر متفاوت از سوی معاون سیاست‌گذاری فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات در یک برنامه تلویزیونی که پنج‌شنبه گذشته پخش شد، این سینگال را ارسال می‌کند که قرار است اتفاقات جدی برای برداشتن گام دوم رفع فیلتر برداشته شود. احسان چیت‌ساز، با حضور در شبکه خبر در واکنش به این سوال که با وجود کیفیت پایین اینترنت و فیلترینگ چگونه می‌توان انتظار رشد اقتصاد دیجیتال را داشت، برعکس همیشه یک جمله کوتاه گفت: «به برداشته شدن فیلترینگ بسیار امیدوارم.»
پیگیری‌های آوش هم از برخی مدیران وزارت ارتباطات و همینطور برخی اعضای شورای عالی فضای مجازی نشان می‌دهد که دولت توانسته به قول خودشان «به قله رفع فیلتر» نزدیک شود. البته هنوز مشخص نیست که در لحظه اخر چه اتفاقی قرار است، اما همه افرادی که آوش توانسته با آنها ارتباط بگیرد متفق‌القول خبر می‌دهند که اجرای گام دوم رفع فیلترینگ بسیار نزدیک است.
11 ماه از برداشتن گام اول گذشت
یکی از وعده‌های اصلی دولت چهاردهم رفع محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ بود، اما تا لحظه انتشار این گزارش و در 14 ماه گذشته نتوانسته مخالفان سرسخت رفع فیلتر در شورای عالی فضای مجازی را مجاب به رفع فیلتر از دو پلتفرم واتس‌اپ و گوگل‌پلی کند.
دی ماه 1403 بود که بعد از اما و اگرهای بسیار و فشار‌های رسانه‌ای اعلام شد که شورای عالی فضای مجازی با تصویب مصوبه‌ای برداشتن فیلترینگ را گام بندی کرده و در گام اول هم از واتس‌اپ و گوگل‌پلی رفع فیلتر کرد.
بعد از این اتفاق وزارت ارتباطات اعلام کرد گام دوم فیلترینگ هم به زودی (در آن زمان) برداشته خواهد شد. در انتهای سال 1403 هم در حالی که برخی از جمله سخنگوی دولت خبر داد که تا شب عید از برخی پلتفرم‌های فیلتر شده رفع فیلتر می‌شود، اما در نهایت وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با روزنامه شرق آب پاکی را روی دستان کاربران ریخت و اعلام کرد، اقناع و اجماع‌سازی با برخی از اعضای شورای عالی فضای مجازی زمان‌بر است و او نمی‌تواند زمان دقیق اجرای گام دوم رفع فیلتر را اعلام کند.
بسیاری از کارشناسان پیش از تصویب مصوبه رفع فیلتر این هشدار را به رییس جمهوری می‌دادند که اگر قرار باشد او تن به برداشته شدن گام به گام رفع فیلتر بدهد، ممکن است بعد از اجرای گام اول با توجه به کاهش فشارها به او، مخالفان سرسخت رفع فیلتر دیگر به آسانی به اجرای گام‌های بعدی رفع فیلتر تن ندهند، هشدار و پیش‌بینی که به نظر می‌رسد بعد از گذشت 11 ما از تصویب این مصوبه درست از آب در آمده است.
جنگ و باز تاخیر در اجرای وعده‌ها
سال 1404 هم با وعده‌های تکراری برای برداشتن گام دوم رفع فیلتر شروع شد. در نهایت هم جنگ تحمیلی 12 روزه اسرائیل علیه ایران در اواخر خرداد ماه بهانه‌ای شد تا فیلترینگ ادامه‌دار و حتی اینترنت به مدت تقریبا 4 روز از دسترس کاربران خارج شود. شهریور ماه هم همزمان با شروع هفته دولت، مسعود پزشکیان در یک گفت‌وگو خبر داد که: «قرار بود قبل از جنگ پلتفرم‌هایی را رفع فیلتر کنند، حتی نمایندگان آن پلتفرم‌ها به ایران آمدند؛ اکنون نیز تلاش‌ها بر آن است که همان برنامه مصوب اجرا شود.»
در نهایت اما مشخص نشده چرا بعد از پایان این جنگ 12 روزه هنوز پلتفرم‌هایی که در صف رفع فیلتر بودند، از محدودیت خارج نشدند. به تازگی هم سخنگوی دولت در نشست خبری خود رفع نشدن فیلتر از پلتفرم‌ها را به گردن اسرائیل انداخته بود: «شاید اگر اسراییل به ایران تجاوز نکرده بود، فیلترینگ خیلی زودتر رفع می‌شد. من فکر می‌کنم اسراییل هم از فیلترینگ ما بدش نمی‌آید.»
کدام پلتفرم‌ها در گام دوم رفع فیلتر می‌شوند؟
طبق شنیده‌ها و پیگیری‌های آوش، قبل از جنگ وزارت ارتباطات توانسته بوده با تلگرام به توافقی برای راه‌اندازی یک دفتر حقوقی یا داشتن یک نماینده حقوقی در تهران، برسد. همچنین شنیده می‌شد که به جز تلگرام دولت در تلاش است تا از پلتفرم‌هایی دیگر مانند یوتیوب هم رفع فیلتر شود. با این حال بررسی‌های جدید «آوش» نشان می‌دهد که مذاکره با پلتفرم‌ها برای رفع فیلتر تا قبل از جنگ ادامه داشته، اما بعد از جنگ این مذاکرات متوقف مانده و دیگر وزارت ارتباطات گفت‌وگویی با نمایندگان پلتفرم‌های فیلتر شده در ایران نداشته است.
یک منبع آگاه در وزارت ارتباطات به «آوش» با تایید متوقف شدن مذاکره با پلتفرم‌ها برای فراهم شدن مقدمات رفع فیلتر آنها اعلام می‌کند که در یک سال گذشته مسعود پزشکیان سعی کرده با اجماع و اقناع‌سازی گروهی در شورای عالی فضای مجازی که مخالف و ذینفع در رفع فیلتر هستند به توافق برسد تا رفع فیلتر اتفاق بیفتد، اما به دلیل مخالفت‌های شدید، کمی به نتیجه رسیدن این تلاش‌ها زمان‌بر شده است.
او در این مورد به «آوش» می‌گوید: «تلاش ما این است که اتفاق نظر رخ دهد و همه با هم سر یک مبنا در حکمرانی فضای مجازی به جمع‌بندی برسیم؛ اینکه امروز صلاح کشور، حاکمیت و ارتباطات بر اساس چه نوع رفتای در فضای مجازی باید باشد. چیزی که کار را در این زمینه سخت می‌کند همین اختلاف نظرهاست.»
او ادامه می‌دهد: «در مورد فضای مجازی اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و این اختلاف نظرها هم شدید است، به هر حال مبانی فکری تصمیم‌گیران و ذی‌نفعان بسیار متفاوت است، همراه کردن و اقناع‌سازی کاری است که ما در حال پیگیری آن هستیم و امیدواریم به زودی اتفاق‌های در این زمینه رخ دهد.»
او معتقد است سیاست پزشکیان برای ایجاد وفاق در این زمینه و پافشاری برای هماهنگ‌سازی آرا و نظرات و همراهی همه به این خاطر است تا تصمیم‌گیری پایدار باشد و مردم از خروجی آن بهره‌مند شوند.
چقدر باید امیدوار بود؟
در حالی که یک‌سال و چند ماه از وعده برای رفع فیلترینگ می‌گذرد، هنوز کاربران منتظر تحقق گام دوم هستند؛ وعده‌ای که از «به‌زودی»های پیاپی فراتر نرفته و هر بار با مانعی تازه روبه‌رو شده است. با این حال، اظهارنظر اخیر معاون وزارت ارتباطات و تأیید برخی منابع دولتی مبنی بر «نزدیکی به قله رفع فیلتر» نشانه‌ای از تحرک دوباره در این مسیر است.
اما آنچه بیش از هر چیز در این روند به چشم می‌آید، کشمکش میان دو نگاه متفاوت است؛ یکی خواهان باز شدن درهای فضای مجازی برای رونق اقتصاد دیجیتال و دیگری نگران از پیامدهای کنترل‌ناپذیر آن. به نظر می‌رسد اگرچه دولت پزشکیان همچنان بر وعده خود ایستاده، اما تحقق کامل رفع فیلترینگ نه فقط به اراده سیاسی بلکه به اجماع نهادی و تغییر نگرش تصمیم‌گیران بستگی دارد.
به همین دلیل، گام دوم رفع فیلتر می‌تواند آزمونی تعیین‌کننده برای سنجش میزان قدرت اقناع و توان سیاست‌ورزی دولت در برابر ساختارهای مخالف باشد؛ آزمونی که نتیجه‌اش تنها بر سرنوشت پلتفرم‌ها تأثیر نمی‌گذارد، بلکه نشان خواهد داد مسیر بازسازی اعتماد عمومی به وعده‌های دیجیتالی دولت تا چه اندازه هموار یا همچنان پرسنگلاخ است.
