بی‌توجهی به برنامه جامع صنعت طیور/خوداتکایی 85 درصدی در صنعت طیور الزامی جهانی

سید فرزاد طلاکش، دبیرکل صنعت طیور، در گفت‌وگو با آوش درباره دلیل وجود مشکلات متعدد در صنعت طیور و نبود برنامه مدون در این صنعت بیان کرد: امسال صنعت طیور وارد هفتادمین سال فعالیت خود شد. ما در فدراسیون طیور بر اساس همین سابقه‌ای که در ۷۰ سال گذشته داشتیم، برنامه تدوین کردیم.

وی افزود: چه در 10 سال اول فعالیت صنعت طیور که ظرفیت مرغ موجود صنعت بیش از پنج میلیون تن نبود تا امروز که بعد از هفتاد سال ظرفیت تولیدمان به نزدیک یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون قطعه مرغ گوشتی، تخمگذار، مادر و ... رسیده است، هنوز می‌بینیم که در یکسری مبانی اساسی، مشکلاتی وجود دارد.

طلاکش گفت: ما فدراسیون طیور را در سال ۹۳ مبتنی بر یک کار مطالعاتی که توسط وزارت جهاد کشاورزی، خود صنعت طیور و دانشگاه علم و صنعت انجام شد، تشکیل دادیم.

او افزود: در آن سال به این نتیجه رسیدند که باید ساختار صنعت تغییر کند. حدود چهار سال است که فدراسیون طیور را تشکیل دادیم و یک برنامه برای آن تدوین کردیم.

دبیرکل صنعت طیور از تدوین سند برنامه ملی پنج ساله صنعت طیور خبر داد و افزود: این سند برنامه صنعت از 1400 تا 1404 را شامل می‌شود و برای دوره پنجساله دوم باید در سال جاری برنامه تدوین شود.

طلاکش توضیح داد: متاسفانه متولیان امر به برنامه تدوین شده خیلی توجه نکردند. در برنامه‌ای که نوشتیم سه فصل خیلی مهم وجود دارد. فصل نهاده‌های پشتیبانی -که منظور نهاده‌های خوراک؛ دارو، واکسن و مکمل‌ها و مواد ضروری مورد نیاز صنعت است- یک بخش دیگر در رابطه با مرغ گوشتی از لاین آرین در ایران- که بحث و حواشی خیلی زیادی در رابطه با این لاین هست- تا انتهای بازار و یک فصل دیگر هم مربوط به تخم مرغ از اجداد تا بازار است.

او افزود: در تمام فصل‌ها، هم گذشته این صنعت تحلیل شده و هم با اعداد و ارقام میزان نیاز واقعی مبتنی بر برآوردهایی که در بازار می‌توانست اتفاق بیفتد، با یک نوسان مثلاً پنج درصدی لحاظ شده است.

طلاکش یادآور شد: کشوری که دچار بحران است، پنج درصد حداقل نوسانی است که می‌تواند در بازار رخ دهد. ما این موارد را پیش‌بینی کردیم ولی متاسفانه بر اساس عادت قبلی که دولت همیشه در این دخالت‌های زیرساختی می‌کند، بدون اینکه کار خودش را تقسیم کند، برنامه نادیده گرفته شد.

او ادامه داد: دولت باید بگوید که وظیفه من سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی است و صنف کارش اجراست؛ متاسفانه این اقدامات انجام نشد و برنامه‌ تدوین شده ما هم مورد توجه قرار نگرفت. بنابراین این‌گونه نیست که صنف برنامه نداشته باشد. ما برنامه داریم و در وزارت جهاد کشاورزی هم برنامه وجود دارد. ولی برنامه‌های این وزارتخانه آن‌قدر مقطعی و متاسفانه کوتاه مدت هستند که برای صنعت مشکل ایجاد می‌شود.

عدم هماهنگی در سطح وزارت جهاد کشاورزی

دبیرکل صنعت طیور اضافه کرد: برنامه‌ها در وزارت جهاد کشاورزی به نحوی است که حتی ممکن است یک روز یک تصمیمی بگیرند و فردا آن تصمیم تغییر کند. نکته دوم این است که متأسفانه بخش تولید با بخش بازار داخل همان وزارتخانه هماهنگی خوبی با هم ندارند. یعنی معاونت امور تولیدات دامی با معاونت بازرگانی، آن ارتباط منسجمی که باید داشته باشند را ندارند. این دو معاونت باید با هم بنشینند و یک برنامه‌ای را تنظیم کنند تا هم بازار لطمه نخورد و هم تولید آسیب نبیند، اما متاسفانه در این سال‌ها این ارتباط وجود نداشته است و در شرایط حاضر هم وجود ندارد.

او درباره جزیره‌ای عمل کردن در سطح وزارت جهاد کشاورزی بیان کرد: متاسفانه این دو معاونت جزیره‌ای عمل می‌کنند. شاید خیلی هم بیان این موضوع برای وزارت جهاد کشاورزی خوشایند نباشد ولی این موضوع را به خودشان هم اعلام کرده‌ایم.

طلاکش افزود: حتی وقتی کمیته برنامه‌ریزی تولید در وزارت جهاد تشکیل می‌شود، حتماً باید قسمت بازار هم در جلسه حضور داشته باشد. زیرا تولیدی که مبتنی بر بازار نباشد، حتماً گرفتار خواهد داشت. یک بار جایی بیش بود و در مقطعی دیگر کمبود بوجود می‌آید و هر دوی اینها برای کشور مخاطره آمیز است.

او اضافه کرد: این مخاطره هم برای متولیان امری است که زیر سوال می‌روند و باید جواب بالا دست خود، مردم و تولیدکننده را بدهند و هم برعکسش در کمبودهایی که اتفاق می‌افتد، باید پاسخگو باشند.

برنامه صنعت طیور در انتظار تصویب

دبیرکل صنعت طیور گفت: من با افتخار عرض می‌کنم که فدراسیون طیور رسالت خودش را انجام داده است ولی متاسفانه کسانی که باید به این برنامه توجه می‌کردند و حتی اشکالات موجود آن را رفع می‌کردند تا در نهایت به‌عنوان یک برنامه مشترک توسط صنف و دولت استفاده شود، این کار را انجام نداده‌اند و برنامه را به‌طور کامل کنار گذاشتند.

او اضافه کرد: کاری که ما امروز به‌عنوان راه حل به آن توجه می‌کنیم، این است که یک آیین نامه‌ای را تدوین کردیم که اگر این آیین نامه در شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی تا حداکثر دو ماه آینده تصویب بشود، نوشتن این برنامه تبدیل به قانون خواهد شد و وزارت جهاد موظف است که بر مبنای مصوبه دولت این برنامه را ابلاغ کند.

طلاکش ادامه داد: در صورت تصویب این برنامه، تولیدکننده و متولیان امر در حاکمیت بر یک مبنا حرکت خواهند کرد. اگر خدای ناکرده اتفاق خاصی هم افتاد که دیگر آن برنامه را برنمی‌تابید، طبیعتاً کسانی که آن برنامه را تدوین کرده‌اند، دوباره کنار هم می‌نشینند و یک طرح جایگزین را تعریف خواهند کرد.

او افزود: البته باز هم این اصلاحات در قالب یک چارچوبی خواهد بود و مصداقش این برنامه است. به اذغان اتاق بازرگانی ما مشابه این برنامه را در صنف‌های دیگر نداریم. حتی در صنف‌های پایه‌ای کشور مثل برق، نفت و آب هم چنین سندی که بخش خصوصی در صنعت طیور سراغش رفته است، متاسفانه وجود ندارد. امیدوارم این برنامه یک الگو برای آنها هم باشد.

اجبار اقتصادی دلیل گرایش به مصرف مرغ

دبیرکل صنعت طیور درباره تاثیر قیمت گوشت قرمز بر سرانه مصرف مرغ بیان کرد: تغییر قیمتی گوشت قرمز حتما در سرانه مصرف مرغ تاثیر دارد.

او افزود: ما خوشبختانه در شرایطی هستیم که سطح تحصیلات جامعه در این ۲۰ سال اخیر به شدت رشد کرده است. ما در خانواده‌ها افراد تحصیل کرده زیادی داریم. هم در میانه جمعیت که اصلاً خود پدر مادرها تحصیل کرده هستند و در جمعیت جوان کشور نیز افراد تحصیل‌کرده هستند.

طلاکش گفت: رفت و آمد این افراد در فضای مجازی و اطلاعاتی که امروز در اختیار همه گروه‌ها حتی یک بچه دبستانی تا سن بالا هست، ضرورت اینکه در سبد خانوار باید حتماً پروتئین وجود داشته باشد را آشکار می‌کند. این در باور مردم هست و مردم به این نتیجه رسیدند که اگر از یک سری چیزها کم می‌گذارند نباید از پروتئین مصرفی خانوار کم بگذارند.

او ادامه داد: این موضوع خیلی جای خوشحالی است اما اینکه بر اساس اقتصاد خانوار، افراد چه پروتئینی را استفاده بکنند، موضوعی است که در واقع پاسخ به سئوال شما هم خواهد بود.

طلاکش گفت: وقتی که قیمت گوشت قرمز یا قیمت مثلاً آبزیان یک عددی است که خیلی نمی‌شود به‌عنوان یک سبد دائم منبع پروتئینی باشد، طبیعتاً مردم سراغ مرغ و تخم مرغ می‌روند.

او اضافه کرد: در دیگر نقاط جهان که از یک ثباتی برخوردار هستن،د دلایل رشد مرغ خاطر بحث‌های محیط زیستی، تولید ازت و این مسایل است که کلاً در دنیا تولید پروتئین سفید، ارزش بالاتری پیدا کرده است و سرمایه‌گذاری بیشتری در این حوزه انجام شده است. در ایران ضمن اینکه آن عامل وجود دارد، ولی اساساً اقتصاد خانوار مردم را مجبور کرده است که مرغ و تخم مرغ را حتماً در سبد خود به‌عنوان یه کالا بپذیرند.

دبیرکل صنعت طیور بیان کرد: البته بین دهک‌ها فاصله قابل توجهی وجود دارد و این موضوع را باید جای دیگری مطرح کرد. نیاز است که دولت این موضوع را کنترل کند و به اقشار کم درآمد کمک کند تا آنها درگیر سوء تغذیه در پروتئین نباشند.

او درباره قیمت مرغ و تخم مرغ یادآور شد: نباید فراموش کنیم که در دو سال گذشته میزان یارانه‌ای که به محصولات طیور داده می‌شد، به صورت تدریجی کاهش پیدا کرده است. امروز خوراک مرغ حدوداً ۶۵ درصد قیمت تمام شده گوشت سفید را تشکیل می‌دهد از این ۶۵ درصد فقط چیزی حدود ۳۰ درصدش یارانه دریافت می‌کند.

طلاکش افزود: به این ترتیب 35 درصد تولید گوشت سفید با ارز مبادله‌ای 71 یا 72 هزار تومانی که امروز در مرکز مبادله ارز تبادل می‌شود، تامین خواهد شد. هزینه مکمل‌ها، دارو، واکسن و هزینه دستمزد پرسنل هم سر جای خود، به فراخور افزایش پیدا کرده‌اند.

او افزود: طبیعی است که امروز قیمت مرغ دیگر نمی‌تواند قیمت دو سال پیش باشد. قیمت تمام شده افزایش یافته و آنچه که یارانه می‌گیرد، فقط دو قلم ذرت و کنجاله سویاست که آن هم مشمول تهدیدهایی است.

دبیرکل صنعت طیور توضیح داد: این دو قلم، کل محصول صنعت طیور را مشمول قیمت‌گذاری دستوری کرده است. امروز با اینکه کل قیمت مرغ کمتر از ۲۰ درصد یارانه دریافت می‌کند و ۸۰ درصد این محصول خارج از یارانه است، ولی مرغ مشمول قیمت‌گذاری دستوری است.

او درباره تاثیر گرانی گوشت قرمز بر مصرف مرغ بیان کرد: ما با کنترل صادرات محصول نیاز بازار را تامین کردیم یعنی صادرات مرغ کم شد. در مورد تخم مرغ هم صدور تخم مرغ به دلیل تولید خیلی زیادی که برنامه‌ریزی شد، افزایش پیدا کرد. ولی در مورد مرغ سرانه مصرف در سال 1401 چیزی حدود 32 کیلوگرم بود. در 1402 و 1403 این عدد پایین آمد.

طلاکش گفت: در این دو سال مردم نمی‌توانستند نیازهایشان را با قیمت متعادل کنند. هنوز منتظر بودند که شاید اتفاق خوبی بیفتد و قیمت کاهش یابد. ولی روند اقتصادی کشور به این سمت می‌رفت که قیمت تمام شده کالا افزایش یابد و طبیعتا مرغدار اجحافی در حق مصرف کننده نمی‌کرد.

او ادامه داد: سود مرغدار در سال 1401 شاید رقم بیشتری بود که امروز هست. ولی مردم امروز با قیمت بالاتری مرغ را می‌خرند. دلیلش هم قیمت تمام شده است. واقعیتش این است که سود اضافه‌ای توسط مرغ‌دار جذب نشده است و قیمت‌گذاری دستوری نه تنها کمرنگ نشده است بلکه خیلی پررنگ هم شده است و این مسئله همیشه مورد اعتراض مرغداران در بخش گوشتی و تخم گذار بوده است.

دبیرکل صنعت طیور گفت: مرغداران همیشه گفته‌اند که اگر ما را آزاد بگذارید، در آن رقابت آزادی که پیش می‌آید، مطمئناً مردم سود بهتری خواهند برد. مرغدار هم راحت‌تر برای تولیدش برنامه‌ریزی می‌کند. نه بیش بود اتفاق میفتد و نه کمبود رخ خواهد داد. به دلیل اینکه صنف، کار اقتصادی و نه خیریه انجام می‌دهد.

او ادامه داد: وقتی یک صنف کار اقتصادی می‌کند، خودش می‌فهمد که جوجه بیشتر بریزد ضرر زیادی خواهد کرد و اگر کمتر بریزد کشور مجبور به واردات شده و صنف دچار مشکل می‌شود. بنابراین گرچه که قیمت گوشت قرمز توانست مردم را دوباره به سمت مرغ و تخم مرغ هدایت کند و سرانه مردم را تنظیم کند، ولی نمی‌توانم بگویم در آن حد اختلاف قیمتی که ایجاد شده است، به سرانه مصرف مرغ اضافه شده است.

طلاکش گفت: امروز سرانه گوشت مرغ ما نهایتاً ۳۱ کیلوگرم است. در این سرانه اتباع هم در نظر گرفته شده‌اند. ما کلاً جمعیت کشور را به صورت جمعیت فعال حساب می‌کنیم. مرکز آمار ایران عموما سرشماری می‌کند و آن بحثش جداست ولی ما وقتی می‌خواهیم برنامه‌ریزی بکنیم که چقدر مرغ در کشور مصرف خواهد شد یا چقدر تخم مرغ مصرف می‌شود تا برای تولید نیازها برنامه‌ریزی کنیم، باید جمعیت واقعی را حساب کنیم.

او اضافه کرد: امروز برآورد ما از جمعیت کشور، حداقل ۹۱ میلیون نفر است که شامل اتباع هم خواهد شد. یعنی ۸۶ میلیون نفرش جمعیت خود کشور هست و حدود هشت میلیون نفر اتباع هستند اما چون حدوداً سه میلیون نفر از جمعیت سرشماری شده سال ۹۵ کشور از ایران خارج شده‌اند، برآورد جمعیت حدود ۹۱ میلیون نفر است.

خروج اتباع تاثیری بر بازار ندارد

دبیرکل صنعت طیور درباره شدت گرفتن روند اخراج اتباع و تاثیرش بر بازار مرغ و تخم مرغ گفت: این اقدام خیلی تاثیری روی بازار ندارد به این خاطر که بر اساس آمارهایی که دولتی‌ها آن را زمزمه می‌کنند، کمتر از یک میلیون نفر از کشور خارج شده‌اند. در نتیجه فعلاً تا یکی دو سال آینده ما مجبوریم تراز کشور را در همین اندازه نگه داریم. ضمن اینکه متاسفانه رشد جمعیت ایران هم زیر یک درصد شده است و این موضوع روی مصرف خیلی تاثیرگذار است.

او ادامه داد: ما عملاً در امسال و سال آینده باید جمعیت کشور را در حد همین 91 یا 92 میلیون نفر حساب کنیم.

وابستگی به نهاده وارداتی نقص نیست

طلاکش درباره وابستگی بیش از حد صنعت طیور به نهاده‌های وارداتی و سهم این صنعت از حجم محموله‌های وارداتی توضیح داد: غیر از ۱۰ تا ۱۵ کشور غرب آفریقا که هیچ تولیدی ندارند، حدوداً 175 کشور دنیا بالای 85 درصد خوداتکایی در تولید مرغ و تخم مرغ دارند و مجبور هستند که متکی به واردات باشند.

او ادامه داد: این 175 کشور نیاز سویا و ذرت خود را فقط از 10 کشور تامین می‌کنند. پس اینکه ما نیاز داریم نهاده‌های دامی را وارد کنیم، فقط مختص ایران نیست. سایر کشورهای دنیا هم مجبور به واردات هستند، پس وابستگی به خارج را یک نقص حساب نکنیم.

دبیرکل صنعت طیور افزود: اما کشورها مجبورند در این حوزه خود اتکایی داشته باشند چون از کل مرغ دنیا حداکثر ۱۲ درصدش تجارت می‌شود و از کل تخم مرغ تولید دنیا کمتر از سه درصدش تجارت می‌شود. معنای آمار ارائه شده این است که کشورها باید نیاز خودشان را تامین کنند و ما هم مثل بقیه هستیم. اگر هم واردات نهاده انجام می‌دهیم، به مفهوم ورود آب مجازی به کشور است.

او ادامه داد: از ۱۰ میلیون تن ذرتی که وارد کشور می‌شود، حدود ۷۰ درصدش یعنی معادل ۷ میلیون تن به مصرف طیور می‌رسد و از حدود چهار و نیم میلیون تن سویایی که وارد کشور می‌شود، سه میلیون تنش سهم طیور است.

طلاکش گفت: ما مجبور به واردات نهاده هستیم بنابراین اسم صنعت طیور را نباید صنعت مونتاژ بگذاریم. ما مثل بقیه کشورهای دنیا مجبوریم واردات انجام دهیم. چون لجستیک در دنیا به اندازه کافی نیست. ذخیره سازی در این حوزه زیاد نیست. تجارت تخم مرغ هم مربوط به کشورهای همسایه است و این محصول را به مسافت‌های دور نمی‌توان صادر کرد.

او افزود: پوست تخم مرغ نازک است و ماندگاریش کم است. بنابراین ما باید این صنعت را به نحوی برنامه‌ریزی کنیم که اگر یک روزی خدای نکرده نیاز به واردات داشتیم، کمتر از ۱۰ درصد نیازمان را آن هم در شرایط بحرانی وارد کنیم. چون اصلاً امکان‌پذیر نیست که دو میلیون و ۸۰۰ هزار تن مرغی که در سال 1403 تولید کرده‌اید مثلاً بیش از ۱۰ درصدش را بتوانید از دنیا تهیه کنید.

دبیرکل صنعت طیور ادامه داد: همه سردخانه‌های دنیا را هم جستجو کنید، حتی اگر دو برابر قیمت هم این محصول را بخرید، بیشتر از این نمی‌توانید وارد کنید. در تخم‌مرغ که اصلاً به مراتب شرایط از این بدتر است یعنی تخم مرغ در حد دو تا سه درصد نیاز کشور را می‌توان وارد کرد.

او گفت: واقعاً صنعت طیور یک صنعت پایه‌ای و اساسی برای همه کشورها و نه فقط برای ما که تحت بحران هستیم، خواهد بود. ما به دلیل بحران‌هایی که داریم و تحریم بانکی، مسایلمان پیچیده‌تر است. در صنعت طیور ما تحریم کالایی نداریم و مشکل اصلی ما بحث انتقال ارز است.

طلاکش گفت: ما برای واردات دارو، واکسن و نهاده حتی از کشورهای آمریکای شمالی هم هیچ منعی نداریم.